Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

piĕtas Aug

  • 1 perseverans

    1. persevērāns, antis
    part. praes. к persevero
    2. adj.
    1) упорный, настойчивый (colendorum agrorum studium Col)
    2) стойкий, упорный, затяжной ( valetudo PJ); непоколебимый ( piĕtas Aug)

    Латинско-русский словарь > perseverans

  • 2 persevero

    persĕvēro, āvi, ātum, 1, v. n. and a. [perseverus].
    I.
    Neutr., to abide by or adhere to strictly; to continue steadfastly, to persist, persevere in any thing (class.; syn.: persisto, permaneo).
    (α).
    With in and abl.:

    perseveras tu quidem et in tuā vetere sententiā permanes,

    Cic. Leg. 3, 11, 26; so,

    in suā sententiā,

    id. Phil. 4, 4, 11:

    in vitiis,

    id. Inv. 2, 2, 5:

    in errore,

    id. Phil. 12, 2, 5:

    in eo perseveravit, jus publicano non dicere,

    id. Prov. Cons. 5, 10; Vulg. Matt. 10, 22; id. Heb. 12, 7:

    nobiscum,

    continuing with us, id. Act. 27, 2.—
    (β).
    Impers. pass.:

    perseveratum in irā est,

    Liv. 2, 35; Cic. Verr. 2, 4, 39, § 85:

    in eo perseverandum putabat,

    Caes. B. C. 1, 26, 2.—
    II.
    Act., to go on or proceed with steadily, to persist, persevere in any thing (class.); usually constr with an object-clause; rarely with acc. or abl.
    (α).
    With inf.:

    injuriam facere,

    Cic. Quint. 8, 31: aliquem conservare, Curius ap. Cic. Fam. 7, 29, 1:

    bello persequi,

    Caes. B. G. 1, 13, 4.—With acc. and inf:

    cum Orestes perseveraret, se esse Orestem,

    stuck to it, Cic. Lael. 7, 24; so,

    cum id facturos se perseverarent,

    Vell. 2, 92, 3.—
    (β).
    With acc.:

    neque te ipsum id perseverare et transigere potuisse,

    Cic. Quint. 24, 76:

    religiosam observantiam,

    Symm. Ep. 1, 90 (96).—In the pass.:

    ob haec illi quatriduo perseverata inedia est,

    Just. 12, 6, 15 —
    (γ).
    With abl.:

    bellis continuis perseverare,

    Just. 38, 4, 11.—Hence, persĕvērans, antis, P. a., persevering; with abl.:

    perseverantior caedendis (hostibus),

    Liv. 5, 31, 4 (Madv. caedendi).— Absol.:

    perseverantissimus sui cultus,

    Val. Max. 6, 6, 1 ext.: perseverantissimum studium, Col. praef. 1, § 19: pertinaciter perseverans, Jul. Obseq. 64:

    valetudo,

    Plin. Ep. 1, 12, 9:

    perseverantissima pietas,

    Aug. Ep. 555.— Adv.: persĕvēranter, perseveringly:

    tueri,

    Liv. 4, 60, 5:

    tacere,

    Val. Max. 6, 1, 7.— Comp.:

    perseverantius saevire,

    Liv. 21, 10, 7.— Sup.:

    aliquem perseverantissime diligere,

    Plin. Ep. 4, 21, 3 (dub.; Keil, persevera).

    Lewis & Short latin dictionary > persevero

  • 3 securiter

    sē-cūrus, a, um, adj. [se = sine and cura], i. q. non or nibil curans, free from care, careless, unconcerned, untroubled, fearless, quiet, easy, composed.
    I.
    Lit.
    A.
    In a good sense (class.; cf. tutus); constr. absol., with de, ab, gen., or a rel.-clause:

    ut, meis ab tergo tutis, securus bellum Nabidi inferam,

    Liv. 31, 25:

    securus solutusque,

    id. 25, 39;

    (with otiosus),

    Quint. 5, 13, 59:

    securus Hermippus Temnum proficiscitur,

    Cic. Fl. 20, 46:

    sine militis usu Mollia securae peragebant otia gentes,

    Ov. M. 1, 100; 11, 423; 12, 129:

    non secura quidem, fausto tamen omine laeta Mater abit templo,

    id. ib. 9, 784; cf.:

    a non securo Eumene,

    Liv. 45, 19:

    Ceres natā secura receptā,

    easy now that she had found, Ov. M. 5, 572; cf. Tib. 1, 1, 77 (v. infra, b.):

    de linguā Latinā securi es animi,

    Cic. Att. 12, 52 fin.:

    de bello Romano,

    Liv. 36, 41:

    de facilitate credentis,

    Tac. A. 16, 2: securos vos ab hac parte reddemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 8; Curt. 9, 6, 24; so,

    ab hac parte,

    Suet. Tib. 11.— Comp.:

    securior ab Samnitibus,

    Liv. 9, 22:

    Romani securi pro salute de gloriā certabant,

    Tac. Agr. 26:

    aut pro vobis sollicitior, aut pro me securior,

    id. H. 4, 58.— With gen. ( poet. and in post-Aug. prose):

    ne sis secura futuri,

    Ov. M. 6, 137; so, suis ( gen. of sus), id. ib. 7, 435:

    extremi sepulcri,

    Stat. Th. 12, 781:

    pelagi atque mei,

    unconcerned about, Verg. A. 7, 304:

    amorum germanae,

    id. ib. 1, 350;

    10, 326: poenae,

    Hor. Ep. 2, 2, 17:

    tam parvae observationis (Cicero),

    Quint. 8, 3, 51:

    odii,

    Tac. Agr. 43:

    potentiae,

    id. A. 3, 28:

    nec securam incrementi sui patiebatur esse Italiam,

    Vell. 2, 109, 4:

    qui (motus) Campaniam numquam securam hujus mali...vastavit,

    Sen. Q. N. 6, 1, 2:

    quem (rogum) uxoria pietas mortis secura conscendit,

    Val. Max. 2, 6, ext. 14:

    his persuadet, ut securo fugae suae Eumeni superveniant,

    Just. 13, 8, 5:

    periculi,

    Curt. 5, 10, 15:

    discurrunt securi casus ejus, qui supervenit ignaris,

    id. 9, 9, 8 (v. infra, b.). —With rel.-clause:

    gestit nummum in loculos demittere, post hoc Securus, cadat an recto stet fabula talo,

    Hor. Ep. 2, 1, 176; id. S. 2, 4, 50 (opp. laboret); id. C. 1, 26, 6.— With ne and subj.:

    ne quis etiam errore labatur vestrum quoque, non sum securus,

    Liv. 39, 16, 6.—
    b.
    Of inanim. things.
    (α).
    Free from care, untroubled, tranquil, serene, cheerful, bright ( poet. and in post-Aug. prose):

    deos securum agere aevum,

    Lucr. 5, 82; 6, 58; Hor. S. 1, 5, 101:

    quies (leti),

    Lucr. 3, 211; 3, 939:

    otia,

    Verg. G. 3, 376:

    dies,

    Tib. 3, 4, 54:

    merum,

    id. 2, 1, 46:

    mensa,

    id. 3, 6, 30:

    convivia,

    Sen. Clem. 1, 26:

    artus (Herculis),

    Ov. M. 9, 240:

    gaudia nato recepto,

    id. ib. 7, 455:

    summa malorum,

    careless, id. ib. 14, 490:

    olus,

    i.e. of the careless idler, Hor. S. 2, 7, 30 et saep.; Quint. 10, 5, 8:

    causae,

    id. 11, 3, 151:

    vox securae claritatis,

    id. 11, 3, 64:

    tempus securius,

    more free from care, id. 12, 1, 20; cf.:

    securior materia,

    Tac. H. 1, 1 et saep.:

    securos ab eo metu somnos,

    Plin. 28, 9, 42, § 149. —With gen.:

    vota secura repulsae,

    safe against, Ov. M. 12, 199.—
    (β).
    Poet., that frees from care or anxiety:

    latices,

    Verg. A. 6, 715 (securos ab effectu, Serv. ad l. l.).—
    B.
    In a bad sense, careless, reckless, heedless, negligent (post-Aug. and very rare):

    reus,

    Quint. 6, 1, 14; cf. id. 4, 2, 55; 11, 3, 3.—Of abstract things: castrensis jurisdictio, easy, off-hand (shortly after, opp. gravis, intentus), Tac. Agr. 9:

    luxus,

    id. A. 3, 54.—
    II.
    Transf., object., of a thing or place, free from danger, safe, secure (not till after the Aug. period, and rare for the class. tutus):

    hostis levis et velox et repentinus, qui nullum usquam tempus, nullum locum quietum aut securum esse sineret,

    Liv. 39, 1:

    domus,

    Plin. Pan. 62, 7:

    Tripolim securissimam reddidit,

    Spart. Sev. 18:

    securiorem,

    Tac. Or. 3:

    quorum (hominum) ea natura est, ut secura velint,

    safety, security, id. ib. 37 fin. —With gen.:

    subitā inundatione Tiberis non modo jacentia et plana urbis loca sed secura ejusmodi casuum implevit,

    secure from such accidents, Tac. H. 1, 86.— Adv., in two forms,
    A. 1.
    (Acc. to I.) Carelessly, heedlessly, fearlessly, unconcernedly, quietly (not ante-Aug.):

    lente ac secure aliquid ferre,

    Suet. Ner. 40; Plin. Ep. 1, 4, 3 (with neglegenter); Vell. 2, 129, 3; Val. Max. 4, 7, 1 ext. al.— Comp., Sen. Ep. 18, 8.—
    2.
    (Acc. to II.) Safely, securely, Plin. Ep. 2, 17, 6.—
    B.
    sēcūrĭter (late Lat.), Aug. in Joan. Ep. ad Parth. Tr. 10, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > securiter

  • 4 securus

    sē-cūrus, a, um, adj. [se = sine and cura], i. q. non or nibil curans, free from care, careless, unconcerned, untroubled, fearless, quiet, easy, composed.
    I.
    Lit.
    A.
    In a good sense (class.; cf. tutus); constr. absol., with de, ab, gen., or a rel.-clause:

    ut, meis ab tergo tutis, securus bellum Nabidi inferam,

    Liv. 31, 25:

    securus solutusque,

    id. 25, 39;

    (with otiosus),

    Quint. 5, 13, 59:

    securus Hermippus Temnum proficiscitur,

    Cic. Fl. 20, 46:

    sine militis usu Mollia securae peragebant otia gentes,

    Ov. M. 1, 100; 11, 423; 12, 129:

    non secura quidem, fausto tamen omine laeta Mater abit templo,

    id. ib. 9, 784; cf.:

    a non securo Eumene,

    Liv. 45, 19:

    Ceres natā secura receptā,

    easy now that she had found, Ov. M. 5, 572; cf. Tib. 1, 1, 77 (v. infra, b.):

    de linguā Latinā securi es animi,

    Cic. Att. 12, 52 fin.:

    de bello Romano,

    Liv. 36, 41:

    de facilitate credentis,

    Tac. A. 16, 2: securos vos ab hac parte reddemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 8; Curt. 9, 6, 24; so,

    ab hac parte,

    Suet. Tib. 11.— Comp.:

    securior ab Samnitibus,

    Liv. 9, 22:

    Romani securi pro salute de gloriā certabant,

    Tac. Agr. 26:

    aut pro vobis sollicitior, aut pro me securior,

    id. H. 4, 58.— With gen. ( poet. and in post-Aug. prose):

    ne sis secura futuri,

    Ov. M. 6, 137; so, suis ( gen. of sus), id. ib. 7, 435:

    extremi sepulcri,

    Stat. Th. 12, 781:

    pelagi atque mei,

    unconcerned about, Verg. A. 7, 304:

    amorum germanae,

    id. ib. 1, 350;

    10, 326: poenae,

    Hor. Ep. 2, 2, 17:

    tam parvae observationis (Cicero),

    Quint. 8, 3, 51:

    odii,

    Tac. Agr. 43:

    potentiae,

    id. A. 3, 28:

    nec securam incrementi sui patiebatur esse Italiam,

    Vell. 2, 109, 4:

    qui (motus) Campaniam numquam securam hujus mali...vastavit,

    Sen. Q. N. 6, 1, 2:

    quem (rogum) uxoria pietas mortis secura conscendit,

    Val. Max. 2, 6, ext. 14:

    his persuadet, ut securo fugae suae Eumeni superveniant,

    Just. 13, 8, 5:

    periculi,

    Curt. 5, 10, 15:

    discurrunt securi casus ejus, qui supervenit ignaris,

    id. 9, 9, 8 (v. infra, b.). —With rel.-clause:

    gestit nummum in loculos demittere, post hoc Securus, cadat an recto stet fabula talo,

    Hor. Ep. 2, 1, 176; id. S. 2, 4, 50 (opp. laboret); id. C. 1, 26, 6.— With ne and subj.:

    ne quis etiam errore labatur vestrum quoque, non sum securus,

    Liv. 39, 16, 6.—
    b.
    Of inanim. things.
    (α).
    Free from care, untroubled, tranquil, serene, cheerful, bright ( poet. and in post-Aug. prose):

    deos securum agere aevum,

    Lucr. 5, 82; 6, 58; Hor. S. 1, 5, 101:

    quies (leti),

    Lucr. 3, 211; 3, 939:

    otia,

    Verg. G. 3, 376:

    dies,

    Tib. 3, 4, 54:

    merum,

    id. 2, 1, 46:

    mensa,

    id. 3, 6, 30:

    convivia,

    Sen. Clem. 1, 26:

    artus (Herculis),

    Ov. M. 9, 240:

    gaudia nato recepto,

    id. ib. 7, 455:

    summa malorum,

    careless, id. ib. 14, 490:

    olus,

    i.e. of the careless idler, Hor. S. 2, 7, 30 et saep.; Quint. 10, 5, 8:

    causae,

    id. 11, 3, 151:

    vox securae claritatis,

    id. 11, 3, 64:

    tempus securius,

    more free from care, id. 12, 1, 20; cf.:

    securior materia,

    Tac. H. 1, 1 et saep.:

    securos ab eo metu somnos,

    Plin. 28, 9, 42, § 149. —With gen.:

    vota secura repulsae,

    safe against, Ov. M. 12, 199.—
    (β).
    Poet., that frees from care or anxiety:

    latices,

    Verg. A. 6, 715 (securos ab effectu, Serv. ad l. l.).—
    B.
    In a bad sense, careless, reckless, heedless, negligent (post-Aug. and very rare):

    reus,

    Quint. 6, 1, 14; cf. id. 4, 2, 55; 11, 3, 3.—Of abstract things: castrensis jurisdictio, easy, off-hand (shortly after, opp. gravis, intentus), Tac. Agr. 9:

    luxus,

    id. A. 3, 54.—
    II.
    Transf., object., of a thing or place, free from danger, safe, secure (not till after the Aug. period, and rare for the class. tutus):

    hostis levis et velox et repentinus, qui nullum usquam tempus, nullum locum quietum aut securum esse sineret,

    Liv. 39, 1:

    domus,

    Plin. Pan. 62, 7:

    Tripolim securissimam reddidit,

    Spart. Sev. 18:

    securiorem,

    Tac. Or. 3:

    quorum (hominum) ea natura est, ut secura velint,

    safety, security, id. ib. 37 fin. —With gen.:

    subitā inundatione Tiberis non modo jacentia et plana urbis loca sed secura ejusmodi casuum implevit,

    secure from such accidents, Tac. H. 1, 86.— Adv., in two forms,
    A. 1.
    (Acc. to I.) Carelessly, heedlessly, fearlessly, unconcernedly, quietly (not ante-Aug.):

    lente ac secure aliquid ferre,

    Suet. Ner. 40; Plin. Ep. 1, 4, 3 (with neglegenter); Vell. 2, 129, 3; Val. Max. 4, 7, 1 ext. al.— Comp., Sen. Ep. 18, 8.—
    2.
    (Acc. to II.) Safely, securely, Plin. Ep. 2, 17, 6.—
    B.
    sēcūrĭter (late Lat.), Aug. in Joan. Ep. ad Parth. Tr. 10, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > securus

  • 5 profero

    prō-fĕro, tŭli, lātum, ferre ( inf. pass. parag. proferrier, Lucr. 1, 207;

    proferis for profers,

    Firm. Mat. 22, 3), v. a.
    I.
    Lit.
    A.
    To carry or bring out, to bring forth (class.; cf.: prodo, produco, adduco): Al. Vin' proferri pateram? Am. Proferri volo. Al. Fiat:

    tu, Thessala, intus pateram proferto foras,

    Plaut. Am. 2, 2, 137:

    arma tormentaque ex oppido,

    Caes. B. C. 2, 22:

    (nummos) ex arcā,

    Cic. Rosc. Com. 11, 29.—
    2.
    To extend, stretch, or thrust out:

    linguam in tussiendo,

    Plaut. As. 4, 1, 50:

    manum,

    id. Ps. 3, 2, 72:

    digitum,

    Cic. Caecin. 25, 71.—
    3.
    Se proferre, to raise one's self, show one's self, appear (post-Aug.):

    draco e pulvino se proferens,

    Suet. Ner. 6.—
    4.
    To offer, proffer:

    alicui minas viginti argenti,

    Plaut. As. 3, 3, 60.—Esp.,
    5.
    Proferre gradum or pedem, to go on, proceed:

    gradum proferam, progredi properabo,

    Plaut. Men. 5, 2, 2: gradum pedum proferre, Enn ap Fest. p. 249:

    passus, Lucr 4, 874: longe pedem,

    Quint. 11, 3, 160; cf.: pedem, Hor A. P 135. —
    6.
    As milit. t. t.: signa proferre, to advance the standards, march on, Liv 4, 32, 10; so,

    proferre inde castra,

    id. 10, 33, 7:

    quidquid ab urbe longius proferrent arma,

    id. 7, 32, 6.—Also,
    7.
    Nautical t t.:

    pedibus profatis in contrarium navigare,

    to sail close to the wind, Plin. 2, 47, 48; cf.:

    prolato pede transversos captare notos,

    Sen. Med. 321.—
    B.
    Transf.
    1.
    To bring forth, produce, cause to grow, of plants (postAug.):

    caelum laurum patitur, atque etiam nitidissimam profert,

    Plin. Ep. 5, 6, 4:

    semen,

    Plin. 17, 13, 20, § 95 (al. perfert). —
    2.
    Of pronunciation, to utter, pronounce (post-Aug.):

    extremas syllabas,

    Quint. 11, 3, 33.—
    3.
    To extend, enlarge (class.):

    castra, Caes, B. C. 1, 81: et proferre libet fines,

    Juv. 14, 142:

    pomoerium,

    Gell. 13, 14, 2.—
    4.
    To put off, defer, adjourn, etc. (class.): rem aliquot dies, Cat. ap. Gell. 7, 3, 14:

    auctionis diem laxius proferre,

    Cic. Att. 13, 14, 1:

    aliquid in diem posterum,

    Gell. 1, 23, 5; cf. Liv. 3, 20, 6.—
    5.
    Of a painter, to bring out, to represent distinctly (post-Aug.);

    venas protulit,

    Plin. 35, 8, 34, § 56.—
    II.
    Trop.
    A.
    With se, to raise, elevate one's self (post-Aug.):

    qui se ipsi protulerunt,

    who have raised themselves from ignorance, Sen. Ep. 52, 3; Plin. Ep. 1, 13, 1.—
    B.
    To bring out, make known, produce in public, publish (class.):

    ejus (orationis) proferendae arbitrium tuum,

    Cic. Att. 15, 13, 1:

    artem,

    to exhibit publicly, Suet. Ner 25 —
    C.
    To bring forth, produce, invent, discover, make known, reveal (class.):

    artem,

    Cic. Ac. 2, 1, 2:

    palam proferre aliquid, Ter Ad. 3, 2, 41: cum illa indicia communis exitii indagavi, patefeci, protuli,

    Cic. Mil. 37, 102:

    aliquid foras,

    id. Cael. 23, 57:

    rem in medium,

    id. Fam. 15, 2, 6:

    secreta animi,

    Plin. 14, 22, 28, § 141:

    Montanum, quia protulerit ingenium, extorrem agi,

    displayed his genius, Tac. A. 16, 29 fin.
    D.
    To bring forward, quote, cite, mention (class.);

    libros,

    Cic. N. D. 1, 40, 113:

    testes, legatos,

    id. Balb. 18, 41:

    auctores,

    id. de Or 2, 71, 290:

    nominatim multos,

    id. Rosc. Am 16, 47;

    paucos belli duces praestantissimos,

    id. de Or 1, 2, 7:

    vinolentiam alicujus,

    id. Phil. 2, 39, 101:

    vim, potentiam, factiones, divitias, clientelas, affinitates adversariorum,

    Auct. Her. 1, 5, 8:

    aliquid in medium,

    Cic. Verr 2, 4, 52, § 115; id. Fin. 2, 23, 76; Plaut. Am. 2, 1, 41:

    memoriter Progeniem suam usque ab avo atque atavo, Ter Phorm. 2, 3, 48: exempla omnium nota,

    Cic. Div 1, 46, 103.—
    E.
    To extend, enlarge:

    fines officiorum,

    Cic. Mur. 31, 65:

    memoriam alicujus,

    to prolong, Plin. Ep. 5, 12, 2:

    ut vita ejus debuerit inmortalitate proferri,

    id. ib. 2, 7, 4; 3, 7, 14.—
    F.
    To impel:

    si paulo longius pietas Caecilium protulisset,

    Cic. Sull. 23, 64.—With se:

    cum se ad clarissimorum civium strages caedesque proferret,

    Plin. Pan. 48.—
    G.
    To lengthen out, prolong (class.):

    beatam vitam usque ad rogum proferre,

    Cic. Fin. 3, 22, 76:

    ut depositi proferret fata parentis,

    Verg. A. 12, 395.

    Lewis & Short latin dictionary > profero

  • 6 vinco

    vinco, vīci, victum, 3, v. a. and n. [perh. causat. of root ik-; Gr. eikô, to yield; but cf. per-vicax; v. Curt. Gr. Etym. p. 106], to conquer, overcome, get the better of, defeat, subdue, vanquish, be victorious, etc. (syn.: supero, debello).
    I.
    Lit.
    A.
    In war or battle:

    jus esse belli, ut qui vicissent, iis, quos vicissent, quemadmodum vellent, imperarent, etc.,

    Caes. B. G. 1, 36:

    Carthaginienses navalibus pugnis,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55:

    Galliam bello,

    Caes. B. G. 1, 34 fin.:

    non virtute neque in acie vicisse Romanos,

    id. ib. 7, 29:

    id vi et virtute militum victum atque expugnatum oppidum est,

    Plaut. Am. 1, 1, 36:

    vicimus vi feroces,

    id. ib. 1, 1, 82: aio te, Aeacida, Romanos vincere posse, Enn. ap. Cic. Div. 2, 56, 116 (Ann. v. 186 Vahl.): sicut fortis equus, spatio qui saepe supremo Vicit Olympia, Enn. ap. Cic. Sen. 5, 14 (Ann. v. 442 ib.): aliquando [p. 1992] ut vincat, ludit assidue aleam, Poët. ap. Suet. Aug. 70 fin.:

    L. milia,

    to win at play, August. ib. 71.—
    B.
    In a lawsuit, etc., to be successful, to gain:

    vincere judicio,

    Cic. Rosc. Com. 18, 53:

    quem tu horum nil refelles, vincam scilicet,

    Ter. Phorm. 1, 2, 82; Hor. S. 1, 2, 134:

    causam suam,

    to win, Ov. H. 16, 76.— Pass.:

    factum est: ventum est: vincimur,

    Ter. Phorm. 1, 2, 85.—
    C.
    In other relations, to win, prevail, be successful, gain, overcome:

    sponsione,

    Cic. Quint. 27, 84:

    sponsionem,

    id. Caecin. 31, 91:

    vicit iter durum pietas,

    controlled, made easy, Verg. A. 6, 688; cf. Mart. 5, 23, 5; Claud. Cons. Hon. 46:

    labor omnia vicit,

    Verg. G. 1, 145; cf.

    difficultates, Auct. B. G. 8, 21: virgam,

    to win, Verg. A. 6, 148:

    vicit tamen in Senatu pars illa, quae, etc.,

    Sall. J. 16, 1:

    factione respectuque rerum privatarum... Appius vicit,

    Liv. 2, 30, 2:

    cum in senatu vicisset sententia, quae, etc.,

    id. 2, 4: Othonem vincas volo, to outbid (in an auction), Cic. Att. 13, 29, 2; 13, 33, 2.—To defeat as a candidate for office:

    competitorem in suffragiis,

    Quint. 7, 1, 29.—
    D.
    Transf., of inanimate subjects.
    1.
    To overcome, overwhelm, prevail over, etc.:

    (naves) neu turbine venti Vincantur,

    Verg. A. 9, 92:

    victa ratis,

    Ov. Tr. 1, 4, 12:

    flammam gurgitibus,

    id. Am. 3, 6, 42:

    noctem flammis,

    Verg. A. 1, 727:

    vincunt aequora navitae,

    prevail against, get the better of, Hor. C. 3, 24, 41:

    victaque concessit prisca moneta novae,

    Ov. F. 1, 222:

    quernaque glans victa est utiliore cibo,

    id. ib. 1, 676:

    corpora victa sopore,

    id. ib. 1, 422; cf.:

    blanda quies furtim victis obrepsit ocellis,

    id. ib. 3, 19:

    hi casses (linei) vel ferri aciem vincunt,

    Plin. 19, 1, 2, § 11:

    campum turbā vincente,

    overflowing, Sil. 6, 390.—
    2.
    To outlast, survive:

    (aesculus) Multa virum volvens durando saecula vincit,

    Verg. G. 2, 295:

    vivendo mea fata,

    id. A. 11, 160.—
    3.
    To surmount, scale:

    aëra (sagittae),

    Verg. G. 2, 123; cf.:

    montes ascensu,

    Claud. III. Cons. Hon. 46.—
    4.
    To reduce, change, etc.;

    of cooking: nec viscera quisquam... potest vincere flammā,

    Verg. G. 3, 560:

    cochleas undis calefactas et prope victas,

    Ser. Samm. Med. 319.—Of smelting ores:

    metallorum primitiae nullis fornacibus victae,

    Tac. H. 4, 53.—Of melting snow:

    nive, quae zephyro victa tepente fluit,

    Ov. F. 2, 220.—

    Of digestion: pervigilio quidem praecipue vincuntur cibi,

    Plin. 11, 53, 118, § 283.—
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to prevail, be superior; to convince, refute, constrain, overcome, etc.:

    argumentis vincit,

    Plaut. Am. 1, 1, 267:

    naturam studio,

    Caes. B. G. 6, 43:

    vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem,

    Cic. Rep. 2, 33, 57; cf. id. ib. 3, 8, 13: si subitam et fortuitam orationem commentatio et cogitatio facile vincit;

    hanc ipsam profecto assidua ac diligens scriptura superabit,

    id. de Or. 1, 33, 150:

    sapientis animus vincetur et expugnabitur?

    id. Par. 4, 1, 27:

    animum,

    Plaut. Trin. 2, 2, 29:

    non est consentaneum, qui invictum se a labore praestiterit, vinci a voluptate,

    Cic. Off. 1, 20, 68:

    labascit, victu'st, uno verbo, quam cito!

    Ter. Eun. 1, 2, 98:

    eludet, ubi te victum senserit,

    id. ib. 1, 1, 10:

    illius stultitiā victa ex urbe tu migres?

    id. Hec. 4, 2, 13:

    adulescentulus saepe eadem audiendo victus est,

    id. Heaut. 1, 1, 62:

    peccavi, fateor, vincor,

    id. ib. 4, 1, 31:

    victus patris precibus lacrimisque,

    Liv. 23, 8, 4:

    divūm pater victus tuis vocibus,

    Hor. C. 4, 6, 21:

    est qui vinci possit,

    id. S. 1, 9, 55:

    pietas Victa furore,

    id. C. 3, 27, 36:

    victus amore pudor,

    Ov. Am. 3, 10, 29:

    filia victa in lacrimas,

    Tac. A. 1, 57:

    victus animi respexit,

    Verg. G. 4, 491:

    triumphantes de lege victā et abrogatā,

    Liv. 34, 3, 9.— With ut:

    ergo negatum, vincor, ut credam miser,

    am constrained, compelled, Hor. Epod. 17, 27.—
    B.
    In partic.
    1.
    To overmatch in some quality, to surpass, exceed, excel, = superare:

    stellarum globi terrae magnitudinem facile vincebant,

    Cic. Rep. 6, 16, 16:

    opinionem vicit omnium, quae, etc.,

    id. Ac. 2, 1, 1:

    exspectationem omnium,

    id. Verr. 2, 5, 5, § 11:

    eam (noctem) edepol etiam multo haec (nox) vicit longitudine,

    Plaut. Am. 1, 1, 125:

    morum immanitate vastissimas vincit beluas,

    Cic. Rep. 2, 26, 48:

    quamlibet mulierculam Vincere mollitiā,

    Hor. Epod. 11, 24:

    odio qui posset vincere Regem,

    id. S. 1, 7, 6:

    scribere, quod Cassi opuscula vincat,

    id. Ep. 1, 4, 3; cf.:

    qualia (praecepta) vincunt Pythagoran,

    id. S. 2, 4, 2.— Poet. with inf.: vir nulli victus vel ponere castra vel junxisse ratem, etc., excelled by none in pitching a camp, etc., Sil. 5, 552; 6, 141.—
    2.
    To prove triumphantly, show or demonstrate conclusively.
    (α).
    With obj.-clause:

    quid nunc? vincon' argumentis te non esse Sosiam?

    Plaut. Am. 1, 1, 277:

    profecto ita esse, et praedico, vero vincam,

    id. Most. 1, 2, 12:

    vince deinde, bonum virum fuisse Oppianicum,

    Cic. Clu. 44, 124: dicendo vincere non postulo, Matius ap. Cic. Fam. 11, 28, 4:

    vincet enim stultos ratio insanire nepotes,

    Hor. S. 2, 3, 225.—
    (β).
    With ut:

    nec vincet ratio hoc, tantundem ut peccet idemque Qui, etc.,

    Hor. S. 1, 3, 115.—
    (γ).
    Absol.:

    si doceo non ab Avito, vinco ab Oppianico,

    Cic. Clu. 23, 64.—
    3.
    With respect to something disputed, to prevail, gain one's point, carry the day. So only in the expressions,
    a.
    Vicimus:

    cui si esse in urbe tuto licebit, vicimus,

    Cic. Att. 14, 20, 3:

    rumpantur iniqui. Vicimus: assiduas non tulit illa preces,

    Prop. 1, 8, 28: vicimus exclamat;

    mecum mea vota feruntur,

    Ov. M. 6, 513:

    vicimus et meus est,

    id. ib. 4, 356.—
    b.
    Vincite, viceris, vincerent, have it your own way, just as you like, carry your point, an expression of reluctant assent:

    vincite, si ita vultis,

    Caes. B. G. 5, 30; Ov. M. 8, 509:

    vincerent ac sibi haberent, dummodo scirent,

    Suet. Caes. 1 fin.:

    viceris,

    Ter. And. 5, 3, 21.—
    4.
    To treat worthily, set forth with dignity ( poet.):

    nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,

    Verg. G. 3, 289; cf.:

    vincere verbis,

    Lucr. 5, 733.

    Lewis & Short latin dictionary > vinco

  • 7 valens

    vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.
    I.
    Lit., of physical strength, vigor, or health.
    A.
    In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).
    1.
    Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

    puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

    Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

    plus valebat,

    id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

    sanus homo, qui bene valet,

    Cels. 1, 1 init.:

    si magis valet,

    id. 3, 18:

    si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

    id. 4, 7 init.:

    prout nervi valent,

    id. 8, 16.—Of plants:

    vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

    Cato, R. R. 33, 3 sq. —
    2.
    To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.
    a.
    Of personal subjects, etc.
    (α).
    With ad and acc.:

    alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

    Cic. Off. 1, 30, 107.—
    (β).
    With inf.:

    manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

    Suet. Galb. 21:

    mustela cum mures veloces non valeret assequi,

    Phaedr. 4, 1, 10:

    valet ima summis Mutare deus,

    Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

    illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

    Lucr. 6, 1057:

    versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

    Hor. A. P. 40:

    nec valuere manus infixum educere telum,

    Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin.
    b.
    Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

    fimum potum ad dysentericos valet,

    Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

    cimices valent contra serpentium morsus,

    Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

    id quoque collyrium eodem valet,

    Cels. 6, 6, 21.—With pro:

    ruta per se pro antidoto valet,

    Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

    dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

    Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

    sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

    Plin. 34, 18, 55, § 177.—
    c.
    Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—
    B.
    Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.
    a.
    In gen.
    (α).
    Absol.:

    equidem valeo recte et salvus sum,

    Plaut. Am. 2, 1, 36:

    perpetuon' valuisti?

    id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

    valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

    id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

    dicit vilicus servos non valuisse,

    Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

    boves ut recte valeant,

    id. ib. 103:

    optime valere et gravissime aegrotare,

    Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

    cura est, ut valeat,

    Plaut. Stich. 5, 2, 4:

    ego valeo recte et rem gero,

    id. Pers. 2, 3, 34:

    te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

    Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

    commode,

    Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

    minus valere... melius valere,

    Cic. Att. 4, 14, 1:

    nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

    Plaut. Mil. 4, 8, 8.—
    (β).
    With abl.:

    si corpore valuisset,

    Cic. Brut. 20, 77:

    nec melius valeo quam corpore, mente,

    Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

    pedibus,

    Nep. Phoc. 4, 1:

    stomacho,

    Juv. 6, 100.—
    (γ).
    With ab and abl.:

    ab oculis,

    Gell. 13, 30, 10:

    a morbo,

    Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—
    b.
    Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

    and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

    Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

    mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

    Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—
    c.
    Rarely impers. pass.:

    quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

    Plaut. Pers. 2, 5, 8.—
    d.
    Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).
    (α).
    In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

    bene vale, Alcumena,

    id. Am. 1, 3, 1:

    vale atque salve,

    id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

    bene valete et vivite,

    id. Mil. 4, 8, 30:

    ite intro cito: valete,

    id. As. 3, 3, 155:

    abeo: valete, judices justissimi,

    id. Capt. prol. 67:

    vos valete et plaudite,

    Ter. Eun. 5, 8, 64:

    in hoc biduom vale,

    id. ib. 1, 2, 110:

    vive valeque,

    Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

    et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

    Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—
    (β).
    At the conclusion of letters:

    Vale,

    Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

    cura ut valeas,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

    tu me diligis et valebis,

    Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—
    (γ).
    Also in bidding farewell to the dead:

    salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

    Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

    v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

    Cat. 101, 10:

    terque, Vale, dixit,

    Ov. F. 3, 563:

    supremumque vale... dixit,

    id. M. 10, 62.—
    (δ).
    As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

    valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

    Plaut. Am. 3, 2, 46:

    immo habeat, valeat, vivat cum illa,

    Ter. And. 5, 3, 18:

    valeas, habeas illam quae placet,

    id. Ad. 4, 4, 14:

    si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

    good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

    valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

    Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

    quare ista valeant: me res familiaris movet,

    Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

    valete curae,

    Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—
    (ε).
    With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:

    illum salutavi: post etiam jussi valere,

    Cic. Att. 5, 2, 2:

    vix illud potui dicere triste vale,

    Ov. H. 13, 14:

    saepe vale dicto rursus sum multa locutus,

    id. Tr. 1, 3, 57:

    tibi valedicere non licet gratis,

    Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):

    vale facere (or valefacere),

    August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.
    II.
    Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.
    A.
    In gen.:

    fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,

    will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:

    fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,

    id. Dom. 30, 79:

    dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,

    id. Brut. 14, 57:

    tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,

    id. Red. in Sen. 5, 11:

    in more majorum, qui tum ut lex valebat,

    id. Leg. 2, 10, 23:

    valuit auctoritas,

    id. Tusc. 2, 22, 53:

    verba si valent,

    id. Caecin. 21, 61:

    (ejus) valet opinio tarditatis,

    is established, id. de Or. 1, 27, 125:

    si conjuratio valuisset,

    id. ib. 17, 7:

    cujus ratio non valuit,

    Nep. Milt. 3, 7:

    jus tamen gentium valuit,

    Liv. 2, 4, 7:

    praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,

    id. 44, 31, 6:

    et vestrae valuere preces,

    Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—
    B.
    Esp.
    1.
    With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.
    a.
    With abl.:

    non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 50:

    reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,

    Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):

    multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,

    id. Verr. 2, 2, 49, § 122:

    ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,

    id. Leg. 3, 17, 38:

    quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,

    id. Mur. 18, 38:

    parum valent (Graeci) verbo,

    i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:

    qui aut gratia aut misericordia valerent,

    Caes. B. C. 2, 44:

    dicendo,

    Nep. Ages. 1, 2:

    qui pedum cursu valet,

    Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:

    Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,

    Ov. Am. 1, 15, 14:

    plerique plus ingenio quam arte valuerunt,

    Quint. 1, 8, 8:

    rogando,

    Ov. M. 2, 183:

    subtilitate vincimur, valeamus pondere,

    Quint. 12, 11, 8.—
    b.
    With in and abl.:

    Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,

    Cic. Brut. 36, 136:

    quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,

    id. Caecin. 19, 55:

    in his maxime valet similitudo,

    Quint. 6, 3, 57:

    mire in causis valet praesumptio,

    id. 9, 2, 16:

    (digitus) in exprobrando et indicando valet,

    id. 11, 3, 94.—
    2.
    With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.
    a.
    With in and acc.:

    hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,

    Cic. Tusc. 2, 26, 63:

    quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

    id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:

    cum illud verbum unde in utramque rem valeat,

    id. Caecin. 31, 89:

    num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,

    Plin. 17, 7, 4, § 44:

    etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,

    Quint. 2, 16, 10:

    hoc etiam in praeteritum valet,

    id. 9, 2, 20; cf.:

    cum... idque in omnis partis valeret,

    Cic. Fam. 4, 10, 2.—
    b.
    With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:

    id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,

    Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—
    c.
    With ad and acc. of thing:

    tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,

    Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;

    ad omnis certe non valebit,

    id. Fat. 4, 8:

    illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,

    id. Cat. 3, 12, 29:

    vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,

    id. Ac. 1, 5, 21:

    ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,

    id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:

    eadem fictio valet et ad qualitates,

    Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—
    d.
    With apud or ad and acc. of person influenced, etc.
    (α).
    With apud:

    ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,

    Ter. Heaut. 3, 1, 79:

    non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,

    Cic. Fam. 13, 16, 3:

    apud te veritas valebit,

    id. Quint. 1, 5:

    sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?

    id. Tusc. 2, 4, 11:

    magnis meritis apud regem... valebat,

    Nep. Con. 3, 1:

    jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

    Sall. C. 9, 1:

    apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,

    Liv. 31, 48, 1:

    apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,

    Quint. 6, 2, 28.—
    (β).
    With ad:

    dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,

    Cic. Brut. 14, 57:

    clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,

    Liv. 21, 6, 4:

    metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,

    id. 38, 28, 6.—
    e.
    With contra and acc.:

    hoc nonne videtur contra te valere?

    Cic. Ac. 2, 27, 86:

    quae valeant contra falsam criminationem,

    id. de Or. 2, 79, 321:

    ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,

    id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:

    cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,

    Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—
    f.
    With pro and abl.:

    multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,

    Ov. Tr. 1, 3, 46:

    epitheton valet pro nomine,

    Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—
    g.
    With dat. gerund. (post-class. and rare):

    nam et augendae rei et minuendae valet (particula),

    Gell. 5, 12, 10.—
    h.
    With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;

    not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,

    Lucr. 1, 108:

    hanc ob rem vitam retinere valemus,

    id. 3, 257:

    nec continere suos ab direptione castrorum valuit,

    Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:

    quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,

    Hor. Epod. 16, 3:

    cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,

    id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:

    nec valuit locos coeptos avertere cursus,

    Tib. 4, 1, 55:

    qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,

    Curt. 3, 4, 5:

    neque ex eo infamiam discutere valuit,

    Suet. Caes. 79.—With things as subj.:

    ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,

    Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,
    3.
    With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.
    (α).
    Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):

    plus potest qui plus valet,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38:

    neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,

    Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):

    ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,

    Cic. Sest. 28, 60:

    illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,

    id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;

    eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,

    id. Brut. 37, 139:

    cur minus Venena Medaeae valent?

    Hor. Epod. 5. 62.—
    (β).
    With abl.:

    quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,

    Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.

    v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,

    Caes. B. G. 2, 17:

    qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,

    Cic. Fam. 1, 7, 10:

    quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,

    id. Dom. 6, 14:

    Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,

    id. Brut. 14, 55:

    quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,

    Caes. B. G. 7, 63:

    Caesar multum equitatu valebat,

    id. B. C. 1, 61:

    cum tantum equitatu valeamus,

    id. ib. 3, 86:

    equitatu plurimum valere,

    id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—
    (γ).
    With in and abl.:

    nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:

    hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,

    Hor. Ep. 1, 6, 52. —
    (δ).
    With ad and acc.:

    multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,

    Cic. Phil. 9, 5, 12:

    ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,

    id. Div. 2, 46, 97:

    valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,

    id. de Or. 2, 43, 182:

    ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,

    Caes. B. G. 6, 30:

    genus ad probandam speciem minimum valet,

    Quint. 5, 10, 56.—
    (ε).
    With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:

    apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,

    Cic. Fam. 6, 6, 13:

    utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,

    Caes. B. G. 1, 40:

    tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,

    id. ib. 5, 54:

    potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 46:

    non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,

    id. Fam. 1, 9, 11:

    facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

    apud quem ut multum gratia valeret, effecit,

    Nep. Con. 2, 1.—
    (ζ).
    With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—
    (η).
    With pro:

    pro periculo magis quam contra salutem valere,

    Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:

    quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,

    Caes. B. G. 1, 51.—
    (θ).
    With inter:

    plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,

    Caes. B. G. 2, 4.—
    (ι).
    With adv. of pur pose:

    hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,

    Nep. Them. 4, 4:

    non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,

    Quint. 1, 2, 16:

    nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?

    Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —
    C.
    Idiomatic uses.
    1.
    Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;

    quinarii, quod quinos,

    Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:

    dum pro argenteis decem aureus unus valeret,

    Liv. 38, 11, 8:

    ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,

    Plin. 33, 3, 13, § 47:

    si haec praedia valeant nunc decem,

    Dig. 24, 1, 7, § 4:

    quasi minimo valeret hereditas,

    ib. 19, 1, 13:

    quanti omnibus valet (servus),

    ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—
    2.
    Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:

    quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,

    Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;

    sed quae dicit, idem valent,

    id. Tusc. 5, 10, 24:

    quamquam vocabula prope idem valere videantur,

    id. Top. 8, 34:

    hoc verbum quid valeat, non vident,

    id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;

    id valet gallinacei rostrum,

    Suet. Vit. 18:

    pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,

    Quint. 1, 4, 29 et saep.:

    et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,

    id. 10, 1, 13:

    duo quae idem significant ac tantumdem valent,

    id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).
    A.
    Lit.
    1.
    In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;

    valens adflictet me,

    Plaut. Bacch. 2, 1, 44:

    virgatores,

    id. As. 3, 2, 19:

    robusti et valentes et audaces satellites,

    Cic. Agr. 2, 31, 84:

    cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,

    id. Fam. 7, 1, 3:

    valentissimi lictores,

    id. Verr. 2, 5, 54, § 142:

    homines,

    id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:

    hic membris et mole valens,

    Verg. A. 5, 431:

    membris valens,

    Ov. M. 9, 108:

    corpore esse vegeto et valenti,

    Gell. 3, 1, 11:

    nervi musculique,

    Cels. 8, 20:

    trunci,

    Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:

    tunicae,

    stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—
    2.
    In partic.
    a.
    Well in health, healthy, hale, hearty:

    valeo et venio ad minus valentem,

    Plaut. Truc. 2, 7, 24:

    medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,

    Cic. Fam. 16, 9, 2:

    puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,

    id. Clu. 9, 27; cf.

    valens (opp. imbecillus),

    id. Fam. 16, 5, 2:

    (sensus) si sani sunt et valentes,

    id. Ac. 2, 7, 19:

    si valens corpus est neque magno opere vexatum,

    Cels. 7, 26, 5:

    sive aegra, sive valens,

    Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:

    qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,

    Cic. Off. 2, 4, 15;

    so opp. aeger,

    id. de Or. 2, 44, 186.—
    b.
    Of medicines, strong, powerful, active:

    valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,

    Cels. 4, 15 fin.:

    medicamenta,

    id. 1, 3 med.:

    silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,

    Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—
    B.
    Trop., strong, powerful, mighty:

    mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,

    Cic. Att. 7, 3, 4:

    fuit quondam ita firma haec civitas et valens,

    id. Har. Resp. 28, 60:

    cum valentiore pugnare,

    id. Fam. 5, 21, 2:

    valens dialecticus,

    id. Fat. 6, 12:

    ut fieri nihil possit valentius,

    id. Brut. 16, 64:

    Philippus jam tum valens multa moliebatur,

    Nep. Timoth. 3, 1:

    opibus jam valentes,

    id. Eum. 10, 3:

    argumenta valentiora,

    Quint. 5, 13, 12:

    quid pars adversa habeat valentissimum,

    id. 5, 13, 52:

    nec fraus valentior quam consilium meum,

    Cic. Univ. 11:

    ad letum causae satis valentes,

    Ov. M. 5, 174; so,

    causae,

    id. Tr. 1, 8, 29:

    causa valentior,

    id. P. 1, 10, 35:

    deus morbo omni valentior,

    Stat. S. 1, 4, 111:

    oppida valentissima,

    Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).
    1.
    Lit.:

    resistere,

    Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:

    nimis valenter ibi retenta materia,

    Cels. 5, 26, 21:

    praeceps spirare valentius Eurus (coepit),

    Ov. M. 11, 481.—
    2.
    Trop., of speech, forcibly, energetically:

    non diu dicebat sed valenter,

    Sen. Contr. 3, 22 med.:

    si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,

    Val. Max. 3, 7, ext. 6.

    Lewis & Short latin dictionary > valens

  • 8 valeo

    vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.
    I.
    Lit., of physical strength, vigor, or health.
    A.
    In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).
    1.
    Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

    puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

    Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

    plus valebat,

    id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

    sanus homo, qui bene valet,

    Cels. 1, 1 init.:

    si magis valet,

    id. 3, 18:

    si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

    id. 4, 7 init.:

    prout nervi valent,

    id. 8, 16.—Of plants:

    vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

    Cato, R. R. 33, 3 sq. —
    2.
    To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.
    a.
    Of personal subjects, etc.
    (α).
    With ad and acc.:

    alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

    Cic. Off. 1, 30, 107.—
    (β).
    With inf.:

    manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

    Suet. Galb. 21:

    mustela cum mures veloces non valeret assequi,

    Phaedr. 4, 1, 10:

    valet ima summis Mutare deus,

    Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

    illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

    Lucr. 6, 1057:

    versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

    Hor. A. P. 40:

    nec valuere manus infixum educere telum,

    Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin.
    b.
    Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

    fimum potum ad dysentericos valet,

    Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

    cimices valent contra serpentium morsus,

    Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

    id quoque collyrium eodem valet,

    Cels. 6, 6, 21.—With pro:

    ruta per se pro antidoto valet,

    Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

    dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

    Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

    sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

    Plin. 34, 18, 55, § 177.—
    c.
    Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—
    B.
    Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.
    a.
    In gen.
    (α).
    Absol.:

    equidem valeo recte et salvus sum,

    Plaut. Am. 2, 1, 36:

    perpetuon' valuisti?

    id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

    valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

    id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

    dicit vilicus servos non valuisse,

    Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

    boves ut recte valeant,

    id. ib. 103:

    optime valere et gravissime aegrotare,

    Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

    cura est, ut valeat,

    Plaut. Stich. 5, 2, 4:

    ego valeo recte et rem gero,

    id. Pers. 2, 3, 34:

    te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

    Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

    commode,

    Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

    minus valere... melius valere,

    Cic. Att. 4, 14, 1:

    nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

    Plaut. Mil. 4, 8, 8.—
    (β).
    With abl.:

    si corpore valuisset,

    Cic. Brut. 20, 77:

    nec melius valeo quam corpore, mente,

    Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

    pedibus,

    Nep. Phoc. 4, 1:

    stomacho,

    Juv. 6, 100.—
    (γ).
    With ab and abl.:

    ab oculis,

    Gell. 13, 30, 10:

    a morbo,

    Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—
    b.
    Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

    and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

    Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

    mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

    Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—
    c.
    Rarely impers. pass.:

    quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

    Plaut. Pers. 2, 5, 8.—
    d.
    Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).
    (α).
    In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

    bene vale, Alcumena,

    id. Am. 1, 3, 1:

    vale atque salve,

    id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

    bene valete et vivite,

    id. Mil. 4, 8, 30:

    ite intro cito: valete,

    id. As. 3, 3, 155:

    abeo: valete, judices justissimi,

    id. Capt. prol. 67:

    vos valete et plaudite,

    Ter. Eun. 5, 8, 64:

    in hoc biduom vale,

    id. ib. 1, 2, 110:

    vive valeque,

    Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

    et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

    Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—
    (β).
    At the conclusion of letters:

    Vale,

    Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

    cura ut valeas,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

    tu me diligis et valebis,

    Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—
    (γ).
    Also in bidding farewell to the dead:

    salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

    Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

    v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

    Cat. 101, 10:

    terque, Vale, dixit,

    Ov. F. 3, 563:

    supremumque vale... dixit,

    id. M. 10, 62.—
    (δ).
    As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

    valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

    Plaut. Am. 3, 2, 46:

    immo habeat, valeat, vivat cum illa,

    Ter. And. 5, 3, 18:

    valeas, habeas illam quae placet,

    id. Ad. 4, 4, 14:

    si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

    good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

    valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

    Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

    quare ista valeant: me res familiaris movet,

    Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

    valete curae,

    Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—
    (ε).
    With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:

    illum salutavi: post etiam jussi valere,

    Cic. Att. 5, 2, 2:

    vix illud potui dicere triste vale,

    Ov. H. 13, 14:

    saepe vale dicto rursus sum multa locutus,

    id. Tr. 1, 3, 57:

    tibi valedicere non licet gratis,

    Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):

    vale facere (or valefacere),

    August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.
    II.
    Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.
    A.
    In gen.:

    fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,

    will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:

    fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,

    id. Dom. 30, 79:

    dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,

    id. Brut. 14, 57:

    tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,

    id. Red. in Sen. 5, 11:

    in more majorum, qui tum ut lex valebat,

    id. Leg. 2, 10, 23:

    valuit auctoritas,

    id. Tusc. 2, 22, 53:

    verba si valent,

    id. Caecin. 21, 61:

    (ejus) valet opinio tarditatis,

    is established, id. de Or. 1, 27, 125:

    si conjuratio valuisset,

    id. ib. 17, 7:

    cujus ratio non valuit,

    Nep. Milt. 3, 7:

    jus tamen gentium valuit,

    Liv. 2, 4, 7:

    praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,

    id. 44, 31, 6:

    et vestrae valuere preces,

    Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—
    B.
    Esp.
    1.
    With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.
    a.
    With abl.:

    non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 50:

    reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,

    Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):

    multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,

    id. Verr. 2, 2, 49, § 122:

    ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,

    id. Leg. 3, 17, 38:

    quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,

    id. Mur. 18, 38:

    parum valent (Graeci) verbo,

    i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:

    qui aut gratia aut misericordia valerent,

    Caes. B. C. 2, 44:

    dicendo,

    Nep. Ages. 1, 2:

    qui pedum cursu valet,

    Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:

    Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,

    Ov. Am. 1, 15, 14:

    plerique plus ingenio quam arte valuerunt,

    Quint. 1, 8, 8:

    rogando,

    Ov. M. 2, 183:

    subtilitate vincimur, valeamus pondere,

    Quint. 12, 11, 8.—
    b.
    With in and abl.:

    Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,

    Cic. Brut. 36, 136:

    quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,

    id. Caecin. 19, 55:

    in his maxime valet similitudo,

    Quint. 6, 3, 57:

    mire in causis valet praesumptio,

    id. 9, 2, 16:

    (digitus) in exprobrando et indicando valet,

    id. 11, 3, 94.—
    2.
    With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.
    a.
    With in and acc.:

    hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,

    Cic. Tusc. 2, 26, 63:

    quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

    id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:

    cum illud verbum unde in utramque rem valeat,

    id. Caecin. 31, 89:

    num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,

    Plin. 17, 7, 4, § 44:

    etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,

    Quint. 2, 16, 10:

    hoc etiam in praeteritum valet,

    id. 9, 2, 20; cf.:

    cum... idque in omnis partis valeret,

    Cic. Fam. 4, 10, 2.—
    b.
    With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:

    id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,

    Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—
    c.
    With ad and acc. of thing:

    tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,

    Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;

    ad omnis certe non valebit,

    id. Fat. 4, 8:

    illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,

    id. Cat. 3, 12, 29:

    vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,

    id. Ac. 1, 5, 21:

    ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,

    id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:

    eadem fictio valet et ad qualitates,

    Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—
    d.
    With apud or ad and acc. of person influenced, etc.
    (α).
    With apud:

    ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,

    Ter. Heaut. 3, 1, 79:

    non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,

    Cic. Fam. 13, 16, 3:

    apud te veritas valebit,

    id. Quint. 1, 5:

    sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?

    id. Tusc. 2, 4, 11:

    magnis meritis apud regem... valebat,

    Nep. Con. 3, 1:

    jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

    Sall. C. 9, 1:

    apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,

    Liv. 31, 48, 1:

    apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,

    Quint. 6, 2, 28.—
    (β).
    With ad:

    dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,

    Cic. Brut. 14, 57:

    clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,

    Liv. 21, 6, 4:

    metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,

    id. 38, 28, 6.—
    e.
    With contra and acc.:

    hoc nonne videtur contra te valere?

    Cic. Ac. 2, 27, 86:

    quae valeant contra falsam criminationem,

    id. de Or. 2, 79, 321:

    ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,

    id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:

    cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,

    Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—
    f.
    With pro and abl.:

    multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,

    Ov. Tr. 1, 3, 46:

    epitheton valet pro nomine,

    Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—
    g.
    With dat. gerund. (post-class. and rare):

    nam et augendae rei et minuendae valet (particula),

    Gell. 5, 12, 10.—
    h.
    With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;

    not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,

    Lucr. 1, 108:

    hanc ob rem vitam retinere valemus,

    id. 3, 257:

    nec continere suos ab direptione castrorum valuit,

    Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:

    quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,

    Hor. Epod. 16, 3:

    cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,

    id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:

    nec valuit locos coeptos avertere cursus,

    Tib. 4, 1, 55:

    qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,

    Curt. 3, 4, 5:

    neque ex eo infamiam discutere valuit,

    Suet. Caes. 79.—With things as subj.:

    ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,

    Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,
    3.
    With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.
    (α).
    Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):

    plus potest qui plus valet,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38:

    neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,

    Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):

    ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,

    Cic. Sest. 28, 60:

    illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,

    id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;

    eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,

    id. Brut. 37, 139:

    cur minus Venena Medaeae valent?

    Hor. Epod. 5. 62.—
    (β).
    With abl.:

    quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,

    Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.

    v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,

    Caes. B. G. 2, 17:

    qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,

    Cic. Fam. 1, 7, 10:

    quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,

    id. Dom. 6, 14:

    Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,

    id. Brut. 14, 55:

    quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,

    Caes. B. G. 7, 63:

    Caesar multum equitatu valebat,

    id. B. C. 1, 61:

    cum tantum equitatu valeamus,

    id. ib. 3, 86:

    equitatu plurimum valere,

    id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—
    (γ).
    With in and abl.:

    nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:

    hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,

    Hor. Ep. 1, 6, 52. —
    (δ).
    With ad and acc.:

    multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,

    Cic. Phil. 9, 5, 12:

    ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,

    id. Div. 2, 46, 97:

    valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,

    id. de Or. 2, 43, 182:

    ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,

    Caes. B. G. 6, 30:

    genus ad probandam speciem minimum valet,

    Quint. 5, 10, 56.—
    (ε).
    With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:

    apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,

    Cic. Fam. 6, 6, 13:

    utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,

    Caes. B. G. 1, 40:

    tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,

    id. ib. 5, 54:

    potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 46:

    non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,

    id. Fam. 1, 9, 11:

    facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

    apud quem ut multum gratia valeret, effecit,

    Nep. Con. 2, 1.—
    (ζ).
    With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—
    (η).
    With pro:

    pro periculo magis quam contra salutem valere,

    Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:

    quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,

    Caes. B. G. 1, 51.—
    (θ).
    With inter:

    plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,

    Caes. B. G. 2, 4.—
    (ι).
    With adv. of pur pose:

    hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,

    Nep. Them. 4, 4:

    non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,

    Quint. 1, 2, 16:

    nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?

    Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —
    C.
    Idiomatic uses.
    1.
    Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;

    quinarii, quod quinos,

    Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:

    dum pro argenteis decem aureus unus valeret,

    Liv. 38, 11, 8:

    ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,

    Plin. 33, 3, 13, § 47:

    si haec praedia valeant nunc decem,

    Dig. 24, 1, 7, § 4:

    quasi minimo valeret hereditas,

    ib. 19, 1, 13:

    quanti omnibus valet (servus),

    ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—
    2.
    Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:

    quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,

    Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;

    sed quae dicit, idem valent,

    id. Tusc. 5, 10, 24:

    quamquam vocabula prope idem valere videantur,

    id. Top. 8, 34:

    hoc verbum quid valeat, non vident,

    id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;

    id valet gallinacei rostrum,

    Suet. Vit. 18:

    pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,

    Quint. 1, 4, 29 et saep.:

    et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,

    id. 10, 1, 13:

    duo quae idem significant ac tantumdem valent,

    id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).
    A.
    Lit.
    1.
    In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;

    valens adflictet me,

    Plaut. Bacch. 2, 1, 44:

    virgatores,

    id. As. 3, 2, 19:

    robusti et valentes et audaces satellites,

    Cic. Agr. 2, 31, 84:

    cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,

    id. Fam. 7, 1, 3:

    valentissimi lictores,

    id. Verr. 2, 5, 54, § 142:

    homines,

    id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:

    hic membris et mole valens,

    Verg. A. 5, 431:

    membris valens,

    Ov. M. 9, 108:

    corpore esse vegeto et valenti,

    Gell. 3, 1, 11:

    nervi musculique,

    Cels. 8, 20:

    trunci,

    Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:

    tunicae,

    stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—
    2.
    In partic.
    a.
    Well in health, healthy, hale, hearty:

    valeo et venio ad minus valentem,

    Plaut. Truc. 2, 7, 24:

    medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,

    Cic. Fam. 16, 9, 2:

    puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,

    id. Clu. 9, 27; cf.

    valens (opp. imbecillus),

    id. Fam. 16, 5, 2:

    (sensus) si sani sunt et valentes,

    id. Ac. 2, 7, 19:

    si valens corpus est neque magno opere vexatum,

    Cels. 7, 26, 5:

    sive aegra, sive valens,

    Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:

    qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,

    Cic. Off. 2, 4, 15;

    so opp. aeger,

    id. de Or. 2, 44, 186.—
    b.
    Of medicines, strong, powerful, active:

    valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,

    Cels. 4, 15 fin.:

    medicamenta,

    id. 1, 3 med.:

    silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,

    Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—
    B.
    Trop., strong, powerful, mighty:

    mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,

    Cic. Att. 7, 3, 4:

    fuit quondam ita firma haec civitas et valens,

    id. Har. Resp. 28, 60:

    cum valentiore pugnare,

    id. Fam. 5, 21, 2:

    valens dialecticus,

    id. Fat. 6, 12:

    ut fieri nihil possit valentius,

    id. Brut. 16, 64:

    Philippus jam tum valens multa moliebatur,

    Nep. Timoth. 3, 1:

    opibus jam valentes,

    id. Eum. 10, 3:

    argumenta valentiora,

    Quint. 5, 13, 12:

    quid pars adversa habeat valentissimum,

    id. 5, 13, 52:

    nec fraus valentior quam consilium meum,

    Cic. Univ. 11:

    ad letum causae satis valentes,

    Ov. M. 5, 174; so,

    causae,

    id. Tr. 1, 8, 29:

    causa valentior,

    id. P. 1, 10, 35:

    deus morbo omni valentior,

    Stat. S. 1, 4, 111:

    oppida valentissima,

    Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).
    1.
    Lit.:

    resistere,

    Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:

    nimis valenter ibi retenta materia,

    Cels. 5, 26, 21:

    praeceps spirare valentius Eurus (coepit),

    Ov. M. 11, 481.—
    2.
    Trop., of speech, forcibly, energetically:

    non diu dicebat sed valenter,

    Sen. Contr. 3, 22 med.:

    si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,

    Val. Max. 3, 7, ext. 6.

    Lewis & Short latin dictionary > valeo

  • 9 nise

    nĭ-sĭ (archaic forms nisei and nise, Lex Rubria, v. Ritschl, Legis Rubriae pars superstes, Bonnae, 1851, and Rhein. Mus. tom. 8, p. 448 sq.), conj., if not, unless.
    I. A.
    In gen.:

    quid tu malum curas, Utrum crudum an coctum-edim? nisi tu mihi es tutor,

    Plaut. Aul. 3, 2, 15:

    quod nisi esset, certe postea non discessisset,

    Cic. Clu. 66, 189:

    non posse ejus imperia diutius sustineri, nisi quid in Caesare sit auxilii,

    Caes. B. G. 1, 31; Suet. Caes. 52.—
    B.
    With interrogatives and negatives, usually in a different clause.
    1.
    After an interrogative or negative clause, except, save only, only:

    ne quis enuntiaret, nisi quibus mandatum esset,

    Caes. B. G. 1, 30:

    hoc sentio, nisi in bonis, amicitiam esse non posse,

    Cic. Lael. 5, 18:

    etenim dicere nemo potest, nisi qui prudenter intellegit,

    id. Brut. 6, 23:

    quid est pietas, nisi voluntas grata in parentes,

    id. Planc. 33, 82; Ov. H. 2, 27:

    negant enim quem quam esse virum bonum, nisi sapientem,

    Cic. Lael. 5, 18.—
    2.
    With a foll. negative:

    sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non possit,

    Cic. de Or. 2, 83, 338:

    Labienus juravit, se, nisi victorem, in castra non reversurum,

    Caes. B. C. 3, 87.—
    3.
    Closely connected with non (mostly post-Aug.):

    legationis non nisi condemnato et ejecto eo, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98:

    qui non nisi aput Germanias adsequi nomen imperatorium posset,

    Tac. A. 2, 26:

    ad quem non nisi per Sejanum aditus,

    id. ib. 4, 68; 14, 63; 15, 1; Suet. Caes. 56; id. Aug. 21; 41; Quint. 1, 5, 19; Plin. 10, 36, 52, § 108; Plin. Ep. 6, 6, 4.—(The passages in which nisi was supposed to stand for nisi non or non nisi have been critically amended; v. Hand, Turs. 4, 253; Kritz and Fabri ad Sall. J. 54, 5; Drakenb. and Weissenb. ad Liv. 34, 16, 1; Duker ad Flor. 1, 12, 18.)—
    C.
    Esp.
    1.
    After nihil, nihil aliud, etc., save, but, than:

    nihil am plius nisi,

    Cic. Planc. 41, 99:

    nihil est quod festines, nisi ut valeas,

    id. Fam. 16, 6, 3:

    erat historia nihil aliud nisi annalium confectio,

    id. de Or. 2, 12, 52; id. Phil. 3, 5, 13, id. Rosc. Am. 37, 108.—
    2.
    Non aliter nisi, on no other condition:

    non aliter neque classem revocaturum neque exercitum reducturum, nisi, etc.,

    Liv. 45, 11, 11.—
    3.
    Nisi si, except if, unless:

    nisi si etiam illuc pervenerint,

    Varr. R. R. 2, 9:

    noli putare me ad quemquam longiores epistulas scribere, nisi si qui ad me plura scripsit, etc.,

    Cic. Fam. 14, 2, 1:

    nisi vero si quis est qui,

    id. Cat. 2, 4, 6. —
    4.
    Nisi ut, except that, unless:

    neque convivia inire ausus est, nisi ut speculatores cum lanceis circumstarent,

    Suet. Claud. 35. —
    5.
    Nisi quod, except that which, save only that:

    nam nunc homines nihili faciunt quod licet nisi quod lubet,

    Plaut. Trin. 4, 3, 25:

    cum Patrone Epicureo mihi omnia sunt communia, nisi quod in philosophiā vehementer ab eo dissentio,

    Cic. Fam. 13, 1, 2:

    praedia me valde delectant, nisi quod me aere circum foraneo obruerunt,

    id. Att. 2, 1, 11; id. Tusc. 3, 24, 58:

    ab negotiis numquam voluptas remorata est, nisi quod de uxore potuit honestius consuli,

    Sall. J. 95, 3; Tac. A. 14, 14:

    unde causa et origo peregrino sacro parum comperi, nisi quod signum ipsum... docet advectam religionem,

    id. G. 9.—
    6.
    Nisi quia, except because, i. e. until that at nesciebam id dicere illam, nisi quia Correxit miles, quod intellexi minus, Ter. Eun. 4, 5, 10.—
    II.
    In transitions; also in the combinations nisi vero, nisi forte, nisi tamen, unless perhaps, etc., mostly ironical (cf. Gr. ei mê ara, ei mê ge, ektos ei mê):

    nisi unum hoc faciam ut in puteo cenam coquant,

    Plaut. Aul. 2, 7, 3:

    nisi forte volumus Epicureorum opinionem sequi, qui, etc.,

    Cic. Fat. 16, 37:

    nisi vero existimatis dementem Africanum fuisse, qui, etc.,

    id. Mil. 3, 8: ne requiras;

    nisi forte adulescentes pueritiam debent requirere,

    id. Sen. 10, 33:

    Hostis nullus erat, nisi forte quem vos jussissetis,

    Sall. J. 14, 10; cf. Zumpt, Gram. § 569.

    Lewis & Short latin dictionary > nise

  • 10 nisei

    nĭ-sĭ (archaic forms nisei and nise, Lex Rubria, v. Ritschl, Legis Rubriae pars superstes, Bonnae, 1851, and Rhein. Mus. tom. 8, p. 448 sq.), conj., if not, unless.
    I. A.
    In gen.:

    quid tu malum curas, Utrum crudum an coctum-edim? nisi tu mihi es tutor,

    Plaut. Aul. 3, 2, 15:

    quod nisi esset, certe postea non discessisset,

    Cic. Clu. 66, 189:

    non posse ejus imperia diutius sustineri, nisi quid in Caesare sit auxilii,

    Caes. B. G. 1, 31; Suet. Caes. 52.—
    B.
    With interrogatives and negatives, usually in a different clause.
    1.
    After an interrogative or negative clause, except, save only, only:

    ne quis enuntiaret, nisi quibus mandatum esset,

    Caes. B. G. 1, 30:

    hoc sentio, nisi in bonis, amicitiam esse non posse,

    Cic. Lael. 5, 18:

    etenim dicere nemo potest, nisi qui prudenter intellegit,

    id. Brut. 6, 23:

    quid est pietas, nisi voluntas grata in parentes,

    id. Planc. 33, 82; Ov. H. 2, 27:

    negant enim quem quam esse virum bonum, nisi sapientem,

    Cic. Lael. 5, 18.—
    2.
    With a foll. negative:

    sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non possit,

    Cic. de Or. 2, 83, 338:

    Labienus juravit, se, nisi victorem, in castra non reversurum,

    Caes. B. C. 3, 87.—
    3.
    Closely connected with non (mostly post-Aug.):

    legationis non nisi condemnato et ejecto eo, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98:

    qui non nisi aput Germanias adsequi nomen imperatorium posset,

    Tac. A. 2, 26:

    ad quem non nisi per Sejanum aditus,

    id. ib. 4, 68; 14, 63; 15, 1; Suet. Caes. 56; id. Aug. 21; 41; Quint. 1, 5, 19; Plin. 10, 36, 52, § 108; Plin. Ep. 6, 6, 4.—(The passages in which nisi was supposed to stand for nisi non or non nisi have been critically amended; v. Hand, Turs. 4, 253; Kritz and Fabri ad Sall. J. 54, 5; Drakenb. and Weissenb. ad Liv. 34, 16, 1; Duker ad Flor. 1, 12, 18.)—
    C.
    Esp.
    1.
    After nihil, nihil aliud, etc., save, but, than:

    nihil am plius nisi,

    Cic. Planc. 41, 99:

    nihil est quod festines, nisi ut valeas,

    id. Fam. 16, 6, 3:

    erat historia nihil aliud nisi annalium confectio,

    id. de Or. 2, 12, 52; id. Phil. 3, 5, 13, id. Rosc. Am. 37, 108.—
    2.
    Non aliter nisi, on no other condition:

    non aliter neque classem revocaturum neque exercitum reducturum, nisi, etc.,

    Liv. 45, 11, 11.—
    3.
    Nisi si, except if, unless:

    nisi si etiam illuc pervenerint,

    Varr. R. R. 2, 9:

    noli putare me ad quemquam longiores epistulas scribere, nisi si qui ad me plura scripsit, etc.,

    Cic. Fam. 14, 2, 1:

    nisi vero si quis est qui,

    id. Cat. 2, 4, 6. —
    4.
    Nisi ut, except that, unless:

    neque convivia inire ausus est, nisi ut speculatores cum lanceis circumstarent,

    Suet. Claud. 35. —
    5.
    Nisi quod, except that which, save only that:

    nam nunc homines nihili faciunt quod licet nisi quod lubet,

    Plaut. Trin. 4, 3, 25:

    cum Patrone Epicureo mihi omnia sunt communia, nisi quod in philosophiā vehementer ab eo dissentio,

    Cic. Fam. 13, 1, 2:

    praedia me valde delectant, nisi quod me aere circum foraneo obruerunt,

    id. Att. 2, 1, 11; id. Tusc. 3, 24, 58:

    ab negotiis numquam voluptas remorata est, nisi quod de uxore potuit honestius consuli,

    Sall. J. 95, 3; Tac. A. 14, 14:

    unde causa et origo peregrino sacro parum comperi, nisi quod signum ipsum... docet advectam religionem,

    id. G. 9.—
    6.
    Nisi quia, except because, i. e. until that at nesciebam id dicere illam, nisi quia Correxit miles, quod intellexi minus, Ter. Eun. 4, 5, 10.—
    II.
    In transitions; also in the combinations nisi vero, nisi forte, nisi tamen, unless perhaps, etc., mostly ironical (cf. Gr. ei mê ara, ei mê ge, ektos ei mê):

    nisi unum hoc faciam ut in puteo cenam coquant,

    Plaut. Aul. 2, 7, 3:

    nisi forte volumus Epicureorum opinionem sequi, qui, etc.,

    Cic. Fat. 16, 37:

    nisi vero existimatis dementem Africanum fuisse, qui, etc.,

    id. Mil. 3, 8: ne requiras;

    nisi forte adulescentes pueritiam debent requirere,

    id. Sen. 10, 33:

    Hostis nullus erat, nisi forte quem vos jussissetis,

    Sall. J. 14, 10; cf. Zumpt, Gram. § 569.

    Lewis & Short latin dictionary > nisei

  • 11 nisi

    nĭ-sĭ (archaic forms nisei and nise, Lex Rubria, v. Ritschl, Legis Rubriae pars superstes, Bonnae, 1851, and Rhein. Mus. tom. 8, p. 448 sq.), conj., if not, unless.
    I. A.
    In gen.:

    quid tu malum curas, Utrum crudum an coctum-edim? nisi tu mihi es tutor,

    Plaut. Aul. 3, 2, 15:

    quod nisi esset, certe postea non discessisset,

    Cic. Clu. 66, 189:

    non posse ejus imperia diutius sustineri, nisi quid in Caesare sit auxilii,

    Caes. B. G. 1, 31; Suet. Caes. 52.—
    B.
    With interrogatives and negatives, usually in a different clause.
    1.
    After an interrogative or negative clause, except, save only, only:

    ne quis enuntiaret, nisi quibus mandatum esset,

    Caes. B. G. 1, 30:

    hoc sentio, nisi in bonis, amicitiam esse non posse,

    Cic. Lael. 5, 18:

    etenim dicere nemo potest, nisi qui prudenter intellegit,

    id. Brut. 6, 23:

    quid est pietas, nisi voluntas grata in parentes,

    id. Planc. 33, 82; Ov. H. 2, 27:

    negant enim quem quam esse virum bonum, nisi sapientem,

    Cic. Lael. 5, 18.—
    2.
    With a foll. negative:

    sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non possit,

    Cic. de Or. 2, 83, 338:

    Labienus juravit, se, nisi victorem, in castra non reversurum,

    Caes. B. C. 3, 87.—
    3.
    Closely connected with non (mostly post-Aug.):

    legationis non nisi condemnato et ejecto eo, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98:

    qui non nisi aput Germanias adsequi nomen imperatorium posset,

    Tac. A. 2, 26:

    ad quem non nisi per Sejanum aditus,

    id. ib. 4, 68; 14, 63; 15, 1; Suet. Caes. 56; id. Aug. 21; 41; Quint. 1, 5, 19; Plin. 10, 36, 52, § 108; Plin. Ep. 6, 6, 4.—(The passages in which nisi was supposed to stand for nisi non or non nisi have been critically amended; v. Hand, Turs. 4, 253; Kritz and Fabri ad Sall. J. 54, 5; Drakenb. and Weissenb. ad Liv. 34, 16, 1; Duker ad Flor. 1, 12, 18.)—
    C.
    Esp.
    1.
    After nihil, nihil aliud, etc., save, but, than:

    nihil am plius nisi,

    Cic. Planc. 41, 99:

    nihil est quod festines, nisi ut valeas,

    id. Fam. 16, 6, 3:

    erat historia nihil aliud nisi annalium confectio,

    id. de Or. 2, 12, 52; id. Phil. 3, 5, 13, id. Rosc. Am. 37, 108.—
    2.
    Non aliter nisi, on no other condition:

    non aliter neque classem revocaturum neque exercitum reducturum, nisi, etc.,

    Liv. 45, 11, 11.—
    3.
    Nisi si, except if, unless:

    nisi si etiam illuc pervenerint,

    Varr. R. R. 2, 9:

    noli putare me ad quemquam longiores epistulas scribere, nisi si qui ad me plura scripsit, etc.,

    Cic. Fam. 14, 2, 1:

    nisi vero si quis est qui,

    id. Cat. 2, 4, 6. —
    4.
    Nisi ut, except that, unless:

    neque convivia inire ausus est, nisi ut speculatores cum lanceis circumstarent,

    Suet. Claud. 35. —
    5.
    Nisi quod, except that which, save only that:

    nam nunc homines nihili faciunt quod licet nisi quod lubet,

    Plaut. Trin. 4, 3, 25:

    cum Patrone Epicureo mihi omnia sunt communia, nisi quod in philosophiā vehementer ab eo dissentio,

    Cic. Fam. 13, 1, 2:

    praedia me valde delectant, nisi quod me aere circum foraneo obruerunt,

    id. Att. 2, 1, 11; id. Tusc. 3, 24, 58:

    ab negotiis numquam voluptas remorata est, nisi quod de uxore potuit honestius consuli,

    Sall. J. 95, 3; Tac. A. 14, 14:

    unde causa et origo peregrino sacro parum comperi, nisi quod signum ipsum... docet advectam religionem,

    id. G. 9.—
    6.
    Nisi quia, except because, i. e. until that at nesciebam id dicere illam, nisi quia Correxit miles, quod intellexi minus, Ter. Eun. 4, 5, 10.—
    II.
    In transitions; also in the combinations nisi vero, nisi forte, nisi tamen, unless perhaps, etc., mostly ironical (cf. Gr. ei mê ara, ei mê ge, ektos ei mê):

    nisi unum hoc faciam ut in puteo cenam coquant,

    Plaut. Aul. 2, 7, 3:

    nisi forte volumus Epicureorum opinionem sequi, qui, etc.,

    Cic. Fat. 16, 37:

    nisi vero existimatis dementem Africanum fuisse, qui, etc.,

    id. Mil. 3, 8: ne requiras;

    nisi forte adulescentes pueritiam debent requirere,

    id. Sen. 10, 33:

    Hostis nullus erat, nisi forte quem vos jussissetis,

    Sall. J. 14, 10; cf. Zumpt, Gram. § 569.

    Lewis & Short latin dictionary > nisi

  • 12 oculus

    ŏcŭlus (sync. oclus, Prud. steph. 10, 592 dub.), i, m. [kindr. with Sanscr. akshi and aksha, from the root ītsh, videre; Gr. ossomai, osse; Goth. augō; Germ. Auge; Engl. eye], an eye.
    I.
    Lit.:

    quae (natura) primum oculos membranis tenuissimis vestivit et saepsit... sed lubricos oculos fecit et mobiles,

    Cic. N. D. 2, 57, 142; cf. Cels. 7, 7, 13; Plin. 11, 37, 52, § 139 sq.; Cic. de Or. 3, 59, 221:

    venusti,

    id. Tusc. 5, 16, 46:

    eminentes,

    prominent, id. Vatin. 2, 4:

    oculi tanquam speculatores,

    id. N. D. 2, 57, 140:

    acuti,

    id. Planc. 27, 69:

    maligni,

    Verg. A. 5, 654:

    minaces,

    Luc. 2, 26: oculos conicere in aliquem, to cast or fix one's eyes upon, Cic. Clu. 19, 54:

    oculos conjecit in hostem,

    Verg. A. 12, 483: adicere alicui rei, to cast one's eyes upon, glance at:

    ad eorum ne quem oculos adiciat suos,

    Plaut. As. 4, 1, 24; to covet, Cic. Verr. 2, 2, 15, § 37:

    adicere ad rem aliquam,

    id. Agr. 2, 10, 25:

    de aliquo nusquam deicere,

    to never turn one's eyes away from, to regard with fixed attention, id. Verr. 2, 4, 15, § 33:

    deicere ab aliquā re,

    to turn away, id. Phil. 1, 1, 1:

    in terram figere,

    to fix one's eyes upon the ground, Tac. H. 4, 72:

    deicere in terram,

    to cast down to, Quint. 1, 11, 9:

    demittere,

    Ov. M. 15, 612:

    erigere,

    id. ib. 4, 146: attollere. Verg. A. 4, 688; Ov. M. 2, 448:

    circumferre,

    id. ib. 6, 169:

    premere,

    Verg. A. 9, 487: deponere, to fix, Hor C. 1, 36, 18:

    distorquere,

    id. S. 1, 9, 65:

    spargere,

    to direct hither and thither, Pers. 5, 33:

    oculis cernere,

    to see with one's own eyes, Nep. Timol. 2, 2:

    oculos auferre spectanti,

    to blind the eyes of an observer, to cheat him before his eyes, Liv. 6, 15 fin.: ponere sibi aliquid ante oculos. i. e. to imagine to one's self any thing, Cic. Agr. 2, 20, 53:

    proponere oculis suis aliquid,

    id. Sest. 7, 17:

    esse ante oculos,

    to be before one's eyes, id. Lael. 11, 38: res posita in oculis, and ante oculos, that lies before one's eyes, is apparent, evident:

    de rebus ante oculos positis,

    id. Ac. 1, 2, 5:

    omnia sunt enim posita ante oculos,

    id. de Or. 1, 43, 192:

    inque meis oculis candida Delos erat,

    before my eyes, Ov. H. 21, 82: vivere in oculis, habitare in oculis, to live in the sight of, in the presence of, in intercourse with:

    in maximā celebritate atque in oculis civium quondam viximus,

    Cic. Off. 3, 1, 3:

    habitavi in oculis,

    id. Planc. 27, 66; cf.:

    in foro palam Syracusis in ore atque in oculis provinciae,

    id. Verr. 2, 2, 33, § 81; Liv. 22, 12; 35, 10; Tac. H. 4, 77:

    habere in oculis,

    to keep in sight, to watch, observe, Plaut. Ps. 3, 2, 66:

    in oculis omnium submergi,

    Curt. 9, 4, 11:

    se ante oculos suos trucidari sinerent,

    Liv. 2, 6, 2; 4, 14, 5; Auct. Her. 4, 36, 48: ab oculis alicujus abire (ire), to leave one's presence:

    Abin' hinc ab oculis?

    Plaut. Trin. 4, 2, 147; id. Truc. 2, 5, 24; Sen. Ep. 36, 10; cf.:

    ab oculis recedere,

    Plin. Ep. 2, 1, 11:

    ab oculis concedere,

    Cic. Cat. 1, 7, 17:

    (angues) conspecti repente ex oculis abierunt,

    out of sight, Liv. 25, 16, 2:

    prodigii species ex oculis elapsa,

    id. 26, 19, 7:

    (avem) ablatam ex oculis,

    Tac. H. 2, 50:

    facesserent propere ex urbe ab ore atque oculis populi Romani,

    Liv. 6, 17, 8:

    sub oculis alicujus,

    before a person's eyes, in his presence, Caes. B. C. 1, 71; Vell. 2, 79, 4:

    sub oculis domini esse,

    Col. 9, 5, 2:

    quos honores sub oculis tuis gessit,

    Plin. Ep. 10, 11, 2:

    sub avi oculis necari,

    Just. 1, 4, 5; Flor. 4, 7, 8:

    hostes sub oculis erant,

    Liv. 22, 14, 3; 26, 38, 9:

    sub oculis Caesaris,

    Tac. A. 2, 35: hunc oculis suis nostrarum numquam quisquam vidit, with his own eyes, i. e. actually, in person, Ter. Eun. 4, 4, 10:

    numquam ante hunc diem meis oculis eam videram,

    id. Hec. 5, 4, 23: ad oculum, for display, to be seen:

    non ad oculum servientes,

    Vulg. Eph. 1, 18; id. Col. 3, 22.—As a term of endearment, the apple of my eye, my darling:

    ubi isti sunt quibus vos oculi estis, quibus vitae estis, quibus deliciae?

    Plaut. Ps. 1, 2, 46:

    bene vale, ocule mi!

    id. Curc. 1, 3, 47 —Hence, in a double sense:

    par oculorum in amicitiā M. Antonii triumviri,

    Suet. Rhet. 5.—The ancients swore by their eyes:

    si voltis per oculos jurare, nihilo magis facietis,

    Plaut. Men. 5, 9, 1.—
    B.
    Transf.
    1.
    The power of seeing, sight, vision: ut eum quoque oculum, quo bene videret, amitteret, lost, i. e. became blind, Cic. Div. 1, 24, 48:

    oculos perdere,

    id. Har. Resp. 18, 37:

    restituere alicui,

    Suet. Vesp. 7; cf.:

    oculis usurpare rem,

    i. e. see, Lucr. 1, 301.—
    2.
    A luminary, said of the sun and stars ( poet. and in post-Aug. prose): mundi oculus. i. e. the sun, Ov. M. 4, 228:

    stellarum oculi,

    Plin. 2, 5, 4, § 10.—
    3.
    A spot resembling an eye, as on a panther's hide, a peacock's tail, etc., Plin. 8, 17, 23, § 62:

    pavonum caudae,

    id. 13, 15, 30, § 96. —So arch. t. t.:

    oculus volutae,

    Vitr. 3, 5. —
    4.
    Of plants.
    a.
    An eye, bud, bourgeon: oculos imponere, i. e. to bud, inoculate, Verg. G. 2, 73:

    gemmans,

    Col. 4, 24, 16.—
    b.
    A bulb or knob on many roots, on the reed, etc.:

    harundinis,

    Cato, R. R. 6, 3; Varr. R. R. 1, 24, 3:

    seritur harundo bulbo radicis, quem alii oculum vocant,

    Plin. 17, 20, 33, § 144.—
    c.
    A plant, called also aizoum majus, Plin. 25, 13, 102, § 160. —
    II.
    Trop.
    A.
    A principal ornament: hi duo illos oculos orae maritimae effoderunt ( Corinth and Carthage), Cic. N. D. 3, 38, 91:

    ex duobus Graeciae oculis,

    i. e. Athens and Sparta, Just. 5, 8, 4.—
    B.
    The eye of the soul, the mind's eye:

    eloquentiam quam nullis nisi mentis oculis videre possumus,

    Cic. Or. 29, 101:

    acrioribus mentis oculis intueri,

    Col. 3, 8, 1:

    oculos pascere re aliquā,

    to feast one's eyes on any thing, Cic. Verr. 2, 5, 26, § 65; cf.:

    concupiscentia oculorum,

    Vulg. 1 Joh. 2, 16: fructum oculis (dat.) capere ex aliquā re, Nep. Eum. 11, 2: oculi dolent, the eyes ache, i. e. one is afflicted by something seen, Ter. Ph. 5, 8, 64; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1; cf.:

    pietas, pater, oculis dolorem prohibet,

    i. e. forbids me to take offence, Plaut. As. 5, 1, 4: in oculis, in the eye, i. e. in view, hoped or expected:

    frumenti spes, quae in oculis fuerat, utrosque frustrata pariter,

    Liv. 26, 39, 23:

    acies et arma in oculis erant,

    Curt. 3, 6, 3:

    Philotae supplicium in oculis erat,

    id. 8, 6, 21:

    esse in oculis,

    to be beloved, esteemed, Cic. Att. 6, 2, 5:

    esse in oculis multitudinis,

    id. Tusc. 2, 26, 63: ferre, gestare in oculis, to love, esteem, value:

    oderat tum, cum, etc....jam fert in oculis,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    rex te ergo in oculis,

    Ter. Eun. 3, 1, 11: aequis oculis videre, i. e. contentedly, with satisfaction (like aequo animo), Curt. 8, 2, 9: ante oculos, in mind, in view:

    mors ante oculos debet esse,

    Sen. Ep. 12, 6; Plin. Ep. 3, 16, 6; also plain, obvious:

    simul est illud ante oculos,

    Cic. de Or. 2, 85, 349:

    sit ante oculos Nero,

    i. e. set him before you, consider him, Tac. H. 1, 16: ante oculos habere, to keep in mind (post-class.):

    habe ante oculos hanc esse terram,

    Plin. Ep. 8, 24, 4:

    mortalitatem,

    id. ib. 2, 10, 4; Just. 5, 6, 1; for which (late Lat.) prae oculis: prae oculis habere terrorem futuri judicii, Greg. M. Ep. 2, 48;

    3, 27 al.: nec jam fas ullum prae oculis habent,

    Amm. 30, 4, 18: ob oculos versari, to be before the mind, etc.:

    mors (ei) ob oculos versatur,

    Cic. Rab. Post. 14, 39; Liv. 28, 19, 14; cf.:

    usu versatur ante oculos vobis Glaucia,

    Cic. Rosc. Am. 35, 98; id. Fin. 2, 22, 75; 5, 1, 3; id. Dom. 55, 141; Liv. 34, 36, 6: ponere aliquid ante oculos, to call up in mind, imagine, etc.:

    eā (translatione) utimur rei ante oculos ponendae causā,

    Auct. Her. 4, 34, 45:

    ora eorum ponite vobis ante oculos,

    Cic. Phil. 13, 2, 4:

    calamitatem Cottae sibi ante oculos ponunt,

    Caes. B. G. 6, 37:

    exsilium Cn. Marci sibi proponunt ante oculos,

    Liv. 2, 54, 6:

    conjurationem ante oculos ponere,

    id. 24, 24, 8:

    studia eorum vobis ante oculos proponere,

    Auct. Her. 4, 36, 48;

    rarely: constituere sibi aliquid ante oculos,

    Cic. Cael. 32, 79; Aug. Serm. 233, 3: ante oculos ponere (proponere), with ellips. of dat. of person, Cic. Marc. 2, 5; id. Deiot. 7, 20; id. Phil. 2, 45, 115; 11, 3, 7; id. N. D. 1, 41, 114:

    nec a re publicā deiciebam oculos,

    id. Phil. 1, 1, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > oculus

  • 13 propello

    prō-pello (prŏpellat, Lucr. 4, 195; 6, 1026), pŭli, pulsum, 3, v. a.
    I.
    Lit., to drive before one's self, to drive, push, or urge forward, to drive forth; to hurl, propel, hurl or cast down, to overthrow (class.;

    syn.: proturbo, protrudo): sacerdotem anum praecipem propulit,

    Plaut. Rud. 3, 3, 8:

    oves potum,

    Varr. R. R. 2, 2:

    in pabulum,

    id. ib. 2, 2:

    aëra prae se,

    Lucr. 4, 286:

    propellere ac submovere hostes,

    Caes. B. G. 4, 25:

    hostem a castris,

    Liv. 7, 24:

    nubes,

    Gell. 2, 22, 24:

    in profundum e scopulo corpora,

    Ov. M. 8, 593:

    hastam,

    Sil. 16, 571:

    urbem,

    to overthrow, Val. Fl. 6, 383:

    muros Oechaliae,

    to throw down, Sen. Herc. Oet. 162; cf.:

    orationem propellere dialecticorum remis,

    Cic. Tusc. 4, 5, 9:

    si paulo largius L. Caecilium pietas et fraternus amor propulisset,

    id. Sull. 23, 64.—
    II.
    Trop.
    A.
    To push or thrust forward (post-Aug.):

    cruda studia in forum,

    Petr. 4.—
    B.
    To drive on, impel, incite, urge ( poet. and in post-Aug. prose):

    corpus,

    Lucr. 3, 160:

    terrore carceris ad voluntariam mortem,

    Tac. A. 11, 2:

    agmina voce,

    Sil. 7, 530.—
    C.
    To drive away, to keep or ward off:

    periculum vitae ab aliquo,

    Liv. 40, 11 fin.:

    famem,

    Hor. S. 1, 2, 6:

    injurias hominum ac ferarum,

    Col. 7, 12, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > propello

  • 14 purgo

    purgo, āvi, ātum, 1, v. a. [contr. for purigo, from purum ago], to make clean or pure, to clean, cleanse, purify (class.).
    I.
    Lit.:

    oleam a foliis et stercore purgato,

    Cato, R. R. 65, 1: cum falcibus purgarunt locum, cleared the place, freed it from bushes, etc., Cic. Tusc. 5, 23, 65; Liv. 24, 19:

    arva longis ligonibus,

    Ov. P. 1, 8, 59:

    domum muribus,

    Phaedr. 1, 22, 3:

    fossas,

    Plin. 18, 26, 64, § 236:

    proprios leniter ungues cultello,

    Hor. Ep. 1, 7, 51: cana labra, i. e. to clear or free from beard, Mart. 9, 28, 5:

    pisces,

    Ter. Ad. 3, 3, 22:

    segetes,

    Plin. 18, 26, 65, § 241.— Absol.:

    levi sarculo purgare,

    Plin. 18, 26, 65, § 241.—Mid.:

    purgor in amni,

    wash, Sil. 8, 125.—
    2.
    In partic., in medic. lang., to cleanse by stool, vomiting, etc., to purge:

    quid scammoneae radix ad purgandum possit,

    Cic. Div. 1, 10, 16; Cato, R. R. 157, 3:

    si is, qui saepe purgatus est, subito habet alvum suppressam,

    Cels. 2, 12:

    qui purgor bilem sub verni temporis horam,

    Hor. A. P. 302:

    se helleboro,

    Val. Max. 8, 7, 5 fin.:

    se per inferna aut vomitione,

    Plin. 25, 5, 21, § 51.—
    B.
    Transf.
    1.
    To make even by clearing away, to level, Inscr. Murat. 582 fin.; cf.:

    purgare viam proprie dicitur ad libramentum proprium redigere, sublato eo quod supra eam esset,

    Dig. 43, 11, 1, § 1.—
    2.
    To clear away, remove:

    rudera,

    Suet. Vesp. 8:

    vermes clavo aëneo,

    Pall. 4, 10, 4:

    lapides,

    id. 3, 6:

    sordes,

    Claud. in Eutr. 1, 383; cf.:

    scindit se nubes et in aethera purgat apertum,

    melts away, Verg. A. 1, 587.—
    b.
    In partic., in medicine, to remove or expel by purging, rinsing, etc., to heal, cure:

    purgatum te illius morbi,

    Hor. S. 2, 3, 27:

    pituitas,

    Plin. 20, 17, 73, § 188:

    fastidium lauri folio,

    id. 8, 27, 41, § 101:

    suppurationes,

    id. 23, 1, 16, § 24:

    tarditatem aurium,

    id. 23, 2, 28, § 59:

    succus purgat cicatrices et nubeculas (oculorum),

    id. 27, 12, 85, § 109.—
    II.
    Trop., to cleanse, purify (syn. lustro).
    A.
    In gen.:

    pectora,

    Lucr. 6, 24:

    urbem,

    Cic. Cat. 1, 5, 10:

    amplissimos ordines contaminatos veteri neglegentiā purgavit,

    Suet. Vesp. 9:

    rationes,

    to clear up, settle, pay, id. Calig. 29.—
    B.
    To clear away, remove:

    metum doloris,

    Quint. 12, 2, 3.—
    C.
    In partic.
    1.
    To clear from accusation, to excuse, exculpate, justify (syn. excuso):

    ut me purgarem tibi,

    Plaut. Am. 3, 2, 28:

    QVIBVS DE REBVS VOS PVRGAVISTIS... QVOMQVE DE EIEIS REBVS SENATVEI PVRGATI ESTIS, S. C. de Tiburt. lin. 3 and 12 (ap. Grut. 499, 12): quod te mihi de Sempronio purgas, accipio excusationem,

    Cic. Fam. 12, 25, 3:

    cui se purgat,

    id. Or. 29, 230:

    ego me tibi purgo,

    id. Fam. 15, 17, 1; so,

    Caesarem de interitu Marcelli,

    id. Att. 13, 10, 3:

    si quis tibi se purgare volet, quod, etc.,

    Q. Cic. Petit. Cons. 9, 35:

    si parum vobis essem purgatus,

    Cic. Phil. 14, 6, 17:

    velle Pompeium se Caesari purgatum, ne, etc.,

    Caes. B. C. 1, 8; cf. id. B. G. 1, 28:

    ea pars epistulae tuae, per quam te ac mores tuos mihi purgatos ac probatos esse voluisti,

    Cic. Att. 1, 17, 7; Ter. Hec. 2, 2, 12:

    accedebant blanditiae virorum factum purgantium cupiditate atque amore,

    Liv. 1, 9 fin.:

    factum,

    Ov. P. 3, 2, 24:

    facinus,

    Curt. 7, 5, 39; 5, 12, 8:

    crimina,

    to disprove, Cic. Clu. 1, 3; Liv. 38, 48, 14; cf.

    probra,

    Tac. A. 4, 42:

    adulescentem crimine civilis belli,

    to acquit, id. ib. 3, 17:

    innocentiam suam,

    to vindicate, Liv. 9, 26:

    suspicionem,

    to remove, id. 28, 43:

    ea, quae ipsis obicerentur,

    to refute, id. 8, 23:

    purget miles, quod vicerit hostem,

    Sil. 7, 510:

    aliquem alicujus rei,

    Liv. 37, 28:

    se adversus alicujus criminationes purgare,

    Suet. Caes. 55:

    illi lacrimantes nunc purgare se,

    Curt. 5, 10, 11.—With acc. and inf.:

    laborare regem, ut purganti se nihil hostile dixisse aut fecisse, fides habeatur,

    Liv. 42, 14:

    qui purgarent nec accitos ab eo Bastarnas nec auctore eo quidquam facere,

    id. 41, 19.—
    2.
    To cleanse or purge from a crime or sin with religious rites, to make expiation or atonement for, to expiate, purify, atone for, lustrate, = expiare, lustrare ( poet. and in post-Aug. prose):

    di patrii, purgamus agros, purgamus agrestes,

    Tib. 2, 1, 17:

    populos,

    Ov. F. 4, 640:

    myrtea verbena Romanos Sabinosque,

    Plin. 15, 29, 36, § 119:

    pontifices purgantes moenia,

    Luc. 1, 593:

    domus purgantur lustranturque,

    Plin. 25, 9, 59, § 105. —With the crime or act as an object: nefas, Ov. M. 13, 952:

    crimen gladio,

    Luc. 8, 518; Vulg. Ecclus. 47, 13.—Hence, purgā-tus, a, um, P. a.
    A.
    Cleansed, purified, pure ( poet.):

    auris,

    Hor. Ep. 1, 1, 7:

    somnia pituitā purgatissima,

    Pers. 2, 57:

    purgatioris auri vena,

    Mart. Cap. 1, § 7 (cf. Plaut. Mil. 3, 1, 179).—
    B.
    Excused, exculpated: ita fiducia quam argumentis purgatiores dimittuntur, Sall. Fragm. ap. Non. 310, 22, and ap. Don. Ter. Phorm. 1, 4, 28.—
    C.
    Pure, freed from sin (eccl. Lat.):

    vota purgatiora, Aug. Civ. Dei, 6, 2: purgatissima ecclesia,

    id. Doctr. Christ. 2, 16:

    pietas,

    id. Ver. Rel. 1. —Hence, adv.: purgātē, purely:

    enucleate dicitur purgate, exquisite,

    Non. 60, 5.

    Lewis & Short latin dictionary > purgo

  • 15 specto

    specto, āvi, ātum, 1, v. freq. a. [id.], to look at, behold; to gaze at, watch, observe, etc. (freq. and class.; syn.: adspicio, speculor, conspicor, contueor).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.
    (α).
    With acc.:

    speculum a speciendo, quod ibi se spectant,

    Varr. L. L. 5, § 129 Müll.; cf. id. ib. 6, §

    82 ib.: si vis videre ludos jucundissimos... amores tuos si vis spectare,

    Plaut. Poen. 1, 1, 81:

    spectare aliquid et visere,

    Cic. Tusc. 1, 19, 44:

    taceas, me spectes,

    Plaut. As. 3, 3, 90:

    quid illas spectas?

    id. Rud. 3, 4, 54; id. Am. 1, 1, 268:

    ere, ne me spectes,

    Ter. Eun. 5, 5, 18:

    corpora,

    Lucr. 4, 1102:

    ingentes acervos,

    Hor. C. 2, 2, 24:

    gaude quod spectant oculi te mille loquentem,

    id. Ep. 1, 6, 19:

    cum modo me spectas oculis protervis,

    Ov. H. 16 (17), 77:

    spectari tergo,

    id. A. A. 3, 774:

    Zoroaster primus siderum motus diligentissime spectasse dicitur,

    Just. 1, 1, 9.—
    (β).
    With rel.clause:

    tacitus te sequor, Spectans quas tu res hoc ornatu geras,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 2:

    specta quam arcte dormiunt,

    id. Most. 3, 2, 144; cf.:

    saepe tui, specto, si sint in litore passus,

    Ov. H. 18 (19), 27.—
    (γ).
    Absol.:

    vise, specta tuo arbitratu,

    Plaut. Most. 3, 2, 106: Am. Sosia, age me huc aspice. So. Specto, id. Am. 2, 2, 119:

    quam magis specto, minus placet mihi hominis facies,

    id. Trin. 4, 2, 19:

    alte spectare,

    Cic. Rep. 6, 23, 25:

    populo spectante,

    Hor. Ep. 1, 6, 60.—
    (δ).
    With ad, in, per, or adv. of place:

    spectare ad carceris oras,

    Enn. Ann. 1, 102:

    quaeso huc ad me specta,

    Plaut. Most. 3, 2, 149; so, ad me, Afran. ap. Isid. Orig. 12, 8, 16:

    ad dexteram,

    Plaut. Poen. 3, 4, 1:

    tota domus, quae spectat in nos solos,

    Cic. Off. 1, 17, 58:

    ego limis specto Sic per flabellum clanculum,

    Ter. Eun. 3, 5, 53:

    quoquo hic spectabit, eo tu spectato simul,

    Plaut. Ps. 3, 2, 69.—
    (ε).
    Impers. pass. with subj. or final clause:

    cum plausu congregari feros (pisces) ad cibum assuetudine, in quibusdam vivariis spectetur,

    Plin. 10, 70, 89, § 193:

    spectandum ne quoi anulum det,

    Plaut. As. 4, 1, 33. —
    (ζ).
    With inf.:

    spectet currere Gangem,

    Sen. Herc. Oet. 629:

    minaces ire per caelum faces specta,

    id. ib. 325.—
    B.
    In partic.
    1.
    To look at or see (a play or an actor) as a spectator, to look on:

    fabulam,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 37:

    Megalesia,

    Cic. Har. Resp. 11, 22; Hor. A. P. 190:

    ludos,

    id. S. 2, 6, 48; 2, 8, 79; id. Ep. 2, 1, 203; Suet. Aug. 40; 53 al.:

    Circenses,

    id. ib. 45; id. Claud. 4:

    pugiles,

    id. Aug. 45:

    artifices saltationis,

    id. Tit. 7 al. —With inf.:

    spectavi ego pridem Comicos ad istum modum Sapienter dicta dicere atque is plaudier,

    Plaut. Rud. 4, 7, 23:

    matronae tacitae spectent, tacitae rideant,

    id. Poen. prol. 32:

    jam hic deludetur (Amphitruo), spectatores, vobis spectantibus,

    id. Am. 3, 4, 15; cf. id. ib. prol. 151. —Hence, very often in inscrr. and tesseris: GLADIATORIIS SP., i. e. spectatus, of a gladiator who had stood the first public fight, Inscr. Orell. 2561 sq.; cf.: Morcelli delle tessere degli spettacoli Roma, Becker, Antiq. 4, p. 562.—
    2.
    Of localities, to look, face, lie, be situated towards any quarter (syn.: prospicio, vergo); constr. usu. with ad, in, inter, etc., or an adv. of place; less freq. with acc.:

    (hujus insulae) alter angulus ad orientem solem, inferior ad meridiem spectat,

    Caes. B. G. 5, 13; so,

    ad orientem solem,

    id. ib. 7, 69:

    ad fretum,

    Cic. Verr. 2, 5, 66, § 169:

    ager, qui in ventum Favonium spectet,

    Varr. R. R. 1, 24, 1:

    in urbem... in Etruriam,

    Liv. 5, 5;

    v. also infra: Aquitania spectat inter occasum solis et septentriones,

    is situated to the north - west, Caes. B. G. 1, 1 fin.: quare fit, ut introversus et ad te Spectent atque ferant vestigia se omnia prorsus, Lucil. ap. Non. 402, 7; cf.:

    ut ora eorum deorsum spectent,

    Col. 12, 16, 4:

    vestigia Omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum,

    Hor. Ep. 1, 1, 75:

    quo (villae) spectent porticibus,

    Varr. R. R. 1, 4, 4: Creta altior est, quā spectat orientem, Sall. ap. Serv. Verg. A. 6, 23 (H. 3, 58 Dietsch):

    Acarnania solem occidentem et mare Siculum spectat,

    Liv. 33, 17, 5:

    mediterranea regio est, orientem spectat,

    id. 25, 9, 10; 30, 25, 11:

    quae et Tanaim et Bactra spectant,

    Curt. 7, 7, 4; Plin. Ep. 5, 6, 15; Vell. 1, 11, 3:

    ab eo latere, quo (Gadis) Hispaniam spectat,

    Plin. 4, 21, 36, § 120; 6, 17, 20, § 53.— Transf., of nations:

    Belgae spectant in septentriones et orientem solem,

    Caes. B. G. 1, 1, 6:

    Masaesyli in regionem Hispaniae spectant,

    Liv. 28, 17.—
    3.
    To examine, try, test:

    (argentum) dare spectandum,

    Plaut. Pers. 3, 3, 35:

    ut fulvum spectatur in ignibus aurum, Tempore sic duro est inspicienda fides,

    Ov. Tr. 1, 5, 25; cf.:

    qui pecuniā non movetur... hunc igni spectatum arbitrantur,

    as having stood the test of fire, Cic. Off. 2, 11, 38; cf. spectatio, I. B., and spectator, I. B.—
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to look at, behold, see, regard, consider (very rare):

    specta rem modo!

    Plaut. Bacch. 4, 6, 14:

    audaciam meretricum specta,

    Ter. Eun. 5, 5, 24:

    importunitatem spectate aniculae,

    id. And. 1, 4, 4:

    suave, E terrā magnum alterius spectare laborem,

    Lucr. 2, 2: caeli signorum admirabilem ordinem spectat, Cic. Fragm. ap. Non. 402, 17:

    ad te unum omnis mea spectat oratio,

    Cic. Deiot. 2, 5.—
    B.
    In partic.
    1.
    To look to a thing, as to an end or guide of action; hence, to have in view, bear in mind; to aim, strive, or endeavor after; to meditate; to tend, incline, refer, pertain, or have regard to a thing (freq. and class.;

    syn.: contendo, pertineo, tendo): juvenes magna spectare et ad ea rectis studiis debent contendere,

    Cic. Off. 2, 13, 45:

    nec commune bonum poterant spectare,

    Lucr. 5, 958:

    rem, non hominem, spectari oportere,

    Auct. Her. 1, 6, 9:

    nihil spectat nisi fugam,

    Cic. Att. 8, 7, 1:

    Pompeius statuisse videtur, quid vos in judicando spectare oporteret,

    id. Mil. 6, 15:

    nos ea, quae sunt in usu vitāque communi, non ea quae finguntur aut optantur spectare debemus,

    id. Lael. 5, 18:

    ingenti consensu defectionem omnes spectare,

    Liv. 22, 22, 21:

    arma et bellum,

    id. 3, 69, 2:

    Romani, desperatā ope humanā, fata et deos spectabant,

    id. 5, 16, 8; Curt. 9, 7, 2; Just. 13, 1, 8:

    tota domus quae spectat in nos solos,

    relies on, Cic. Off. 1, 17, 58:

    in philosophiā res spectatur, non verba penduntur,

    id. Or. 16, 51:

    mores,

    id. Off. 2, 20, 69; so (with sequi) id. de Or. 2, 50, 204:

    quem locum probandae virtutis tuae spectas?

    do you seek? Caes. B. G. 5, 44:

    noli spectare, quanti homo sit,

    Cic. Q. Fr. 1, 2, 4, § 14:

    me spectasse semper, ut tibi possem quam maxime esse conjunctus,

    id. Fam. 5, 8, 3:

    ad imperatorias laudes,

    id. Vatin. 10, 24:

    ad suam magis gloriam quam ad salutem rei publicae,

    id. Sest. 16, 37:

    ad vitulam,

    Verg. E. 3, 48:

    cum plebes Nolana de integro ad defectionem spectaret,

    Liv. 23, 16, 2; so id. 23, 6, 4:

    ab scelere ad aliud spectare mulier scelus,

    id. 1, 47, 1; 34, 56, 10.—Of subjects not personal:

    et prima et media verba spectare debent ad ultimum,

    Cic. Or. 59, 200:

    ad arma rem spectare,

    id. Fam. 14, 5, 1; cf.:

    rem ad seditionem spectare,

    Liv. 25, 3, 19:

    ad vim spectare res coepit,

    id. 1, 9, 6; cf.:

    si ad perniciem patriae res spectabit,

    Cic. Off. 2, 23, 90:

    aliquid anquirunt, quod spectet et valeat ad bene beateque vivendum,

    id. ib. 2, 2, 6:

    ea non tam ad religionem spectant, quam ad jus sepulcrorum,

    belong to, concern, id. Leg. 2, 23, 58:

    quoniam de eo genere beneficiorum dictum est, quae ad singulos spectant: deinceps de iis, quae ad universos pertinent, disputandum est,

    id. Off. 2, 21, 72; cf. id. ib. 1, 3, 7: artem negabat esse ullam, nisi quae cognitis et in unum exitum spectantibus, Cic. de Or. 1, 20, 92:

    nostra consilia sempiternum tempus spectare debent,

    id. ib. 2, 40, 169:

    solvendi necessitas debitorem spectat,

    Dig. 2, 14, 42:

    res eo spectat, ut eā poenā non videamini esse contenti,

    Cic. Lig. 5, 13:

    hoc eo spectabat, ut eam (Pythiam) a Philippo corruptam diceret,

    id. de Div. 2, 57, 118: summa judicii mei spectat huc, ut meorum injurias ferre possim, Anton. ap. Cic. Phil. 13, 20, 46:

    quo igitur haec spectat oratio?

    Cic. Att. 8, 2, 4; cf. id. Phil. 13, 20, 46:

    quorsum haec omnis spectat oratio?

    id. ib. 7, 9, 26 et saep.:

    quia quicquid ad corpus spectat, et immortalitatis est expers, vanum sit,

    Lact. 3, 12, 33.—
    2.
    (Acc. to I. B. 3.) To judge of; to try, test (syn. probo):

    nemo illum ex trunco corporis spectabat, sed ex artificio comico aestimabat,

    Cic. Rosc. Com. 10, 28:

    alicujus animum ex animo suo,

    Ter. And. 4, 1, 22:

    non igitur ex singulis vocibus philosophi spectandi sunt, sed ex perpetuitate atque constantiā,

    Cic. Tusc. 5, 10, 31:

    ex meo otium tuum specto,

    id. Att. 12, 39:

    quod ego non tam fastidiose in nobis quam in histrionibus spectari puto,

    id. de Or. 1, 61, 258:

    ubi facillime spectatur mulier, quae ingenio'st bono?

    Plaut. Stich. 1, 2, 59; cf.:

    hominem in dubiis periclis,

    Lucr. 3, 55:

    beneficium a deteriore parte,

    Sen. Ben. 2, 28, 2.—Hence, spectātus, a, um, P. a. (acc. to II. B. 2.).
    A.
    Tried, tested, proved (syn.: probatus, cognitus): tuam probatam et spectatam maxime adulescentiam, Lucil. ap. Non. 437, 14:

    homines spectati et probati,

    Cic. de Or. 1, 27, 124:

    fides spectata et diu cognita,

    id. Div. in Caecil. 4, 11; Ov. P. 2, 7, 82:

    pietas spectata per ignes,

    id. F. 4, 37:

    integritas,

    Liv. 26, 49, 16; cf.:

    homo in rebus judicandis spectatus et cognitus,

    Cic. Verr. 1, 10, 29:

    spectata ac nobilitata virtus,

    id. Fl. 26, 63:

    spectata multis magnisque rebus singularis integritas,

    id. Phil. 3, 10, 26:

    rebus spectata juventus,

    Verg. A. 8, 151:

    utebatur medico ignobili, sed spectato homine, Cleophanto,

    id. Clu. 16, 47:

    mores,

    Plaut. Pers. 2, 1, 4:

    ni virtus fidesque vestra spectata mihi forent,

    Sall. C. 20, 2.— Sup.:

    id cuique spectatissimum sit, quod occurrerit, etc.,

    let that be the best test of each, Liv. 1, 57, 7.—With subject-clause:

    mihi satis spectatum est, Pompeium malle principem volentibus vobis esse quam, etc.,

    Sall. H. 3, 61, 23 Dietsch.—
    B.
    In gen., looked up to, respected, esteemed, worthy, excellent:

    fecere tale ante alii spectati viri,

    Plaut. Merc. 2, 2, 47:

    in perfecto et spectato viro,

    Cic. Lael. 2, 9:

    homines,

    id. Div. in Caecil. 7, 24:

    castitas,

    Liv. 1, 57, 10.— Comp.:

    quo non spectatior alter,

    Sil. 1, 440.— Sup.:

    auctoritas clarissimi et spectatissimi viri atque in primis probati,

    Cic. Fam. 5, 12, 7:

    spectatissima femina,

    id. Rosc. Am. 50, 147.—Of things (Plinian):

    paeninsula spectatior (with flumen clarum),

    Plin. 4, 18, 32, § 107:

    spectatius artificium,

    id. 11, 1, 1, § 1:

    spectatissima laurus,

    id. 15, 30, 40, § 134.— Hence, adv.: spectātē, splendidly, excellently:

    spectatissime florere,

    Plin. 21, 1, 1, § 2:

    spectatissime ministrere,

    Amm. 28, 3, 9.

    Lewis & Short latin dictionary > specto

  • 16 sanctitas

    sānctitās, ātis f. [ sanctus ]
    1) святость ( templi L); нерушимость ( nuptiarum C); неприкосновенность ( tribunātus C)
    religionum sanctitates C — благочестивое почитание богов, набожность
    3) непорочность, нравственная чистота (pietas et s. C)
    4) ( в обращении к высшему духовенству) святейшество (s. tua! Hier, Aug etc.)

    Латинско-русский словарь > sanctitas

  • 17 benignitas

    bĕnignĭtas, ātis, f. [benignus], the quality of one benignus, an affable, kind bearing to others.
    I.
    Of feeling or external conduct, kindness, friendliness, courtesy, benevolence, benignity:

    si ad vortendum huc animum adest benignitas,

    Plaut. Merc. prol. 11:

    justitia, cui sunt adjunctae pietas, bonitas, liberalitas, benignitas, comitas, quaeque sunt generis ejusdem,

    Cic. Fin. 5, 23, 65:

    etsi me attentissimis animis summā cum benignitate auditis,

    id. Sest. 13, 31; id. Caecin. 3, 9; id. Dom. 14, 32; id. Verr. 2, 3, 83, § 191; id. Rosc. Com. 12, 33:

    benignitas animi,

    Tac. H. 2, 30; Dig. 48, 19, 11; 1, 3, 25.—
    II.
    Of deeds, kindness, liberality, bounty, favor:

    num solus ille dona dat? nunc ubi meam Benignitatem sensisti in te claudier?

    Ter. Eun. 1, 2, 84 (intellegit se et dona obtulisse, et id benigne saepe fecisse, Don.); Plaut. Truc. 1, 2, 80:

    illa quanta benignitas naturae, quod tam multa ad vescendum, tam varia, tamque jucunda gignit,

    Cic. N. D. 2, 53, 131:

    largitio, quae fit ex re familiari, fontem ipsum benignitatis exhaurit. Ita benignitate benignitas tollitur,

    id. Off. 2, 15, 52; 2, 15, 54:

    ne benignitas major esset quam facultates,

    id. ib. 1, 14, 44:

    amicorum benignitas exhausta est in eā re,

    id. Att. 4, 2, 7:

    (Volumnius) benignitatem per se gratam comitate adjuvabat,

    Liv. 9, 42, 5: satis superque me benignitas tua Ditavit, *Hor. Epod. 1, 31; August. ap. Suet. Aug. 71:

    benignitate deūm fractae hostium vires,

    Tac. H. 4, 85; id. A. 14, 6.— In plur.:

    vides, benignitates hominum ut periere,

    Plaut. Stich. 4, 2, 54.—
    B.
    Lenity, mercy:

    severitas legum cum aliquo temperamento benignitatis,

    Dig. 48, 19, 11 pr.; 1, 3, 25.

    Lewis & Short latin dictionary > benignitas

  • 18 egero

    ē-gĕro, gessi, gestum, 3, v. a., to carry, bear or bring out, to lead or draw out, to discharge (not ante-Aug.).
    I.
    Lit.:

    praedam ex hostium tectis,

    Liv. 6, 3 Drak.; cf. id. 9, 31; 25, 25:

    pecuniam ex aerario,

    id. 30, 39 fin.:

    fluctus (e navi),

    Ov. M. 11, 488:

    stercus e columbariis,

    Col. 2, 14, 1:

    humanas opes a Veiis,

    Liv. 5, 22:

    humum scrobibus,

    Col. 2, 2, 19; Ov. M. 7, 243:

    tantum nivis,

    Liv. 21, 37:

    silices umeris,

    Plin. 33, 4, 21, §

    71: aquam vomitu,

    to discharge, void, vomit, Curt. 7, 5; cf.

    dapes,

    Ov. M. 6, 664:

    urinam,

    Plin. 29, 5, 32, § 102:

    sanguinem,

    id. 31, 6, 33, § 62; Ov. M. 10, 136:

    multum vitalis spiritus,

    Tac. A. 15, 64:

    viscera sua,

    Vulg. 2 Par. 21, 19.—Of inanimate subjects:

    gravitas caeli egerit populos,

    drives out, drives forth, Sen. Ep. 91.—
    B.
    Poet. for efferre (I. B. 1.), to carry to the grave: (Phoebus) egessit avidis Dorica castra (i. e. Graecos) rogis (dat.), sent the Greeks to the funeral piles; acc. to others, exhausted, made empty the Grecian camp, Prop. 4 (5), 6, 34; Stat. Th. 1, 37.—
    II.
    Trop.: tales pietas paritura querelas Egerit, pours forth, prodit, Luc. 2, 64; cf.:

    iras ululatibus,

    Sil. 4, 280:

    sermones, i. q. edere,

    Sen. Ep. 66, 4:

    expletur lacrimis egeriturque dolor,

    is expelled, Ov. Tr. 4, 3, 38:

    tota querelis Egeritur fletuque dies,

    i. e. is passed, spent, Val. Fl. 8, 455:

    noctem metu,

    id. 5, 299:

    animam,

    Luc. 3, 718.

    Lewis & Short latin dictionary > egero

  • 19 favor

    făvor, ōris, m. [id.], favor, good-will, inclination, partiality, esp. of a party (rare in Cic.; not in Caes.; freq. since the Aug. per. in prose and poetry; syn.: studium, benevolentia, gratia, pietas, caritas, amor).
    I.
    In gen.
    A.
    Of human beings:

    favorem et urbanum Cicero nova credit. Nam in epistola ad Brutum, Eum, inquit, amorem et eum (ut hoc verbo utar) favorem in consilium advocabo,

    Quint. 8, 3, 34;

    so with amor,

    Suet. Claud. 12;

    with studium,

    id. Vit. 15:

    qui favore populi tenetur et ducitur,

    Cic. Sest. 54, 115; cf.

    under II.: quae sunt varie et ad tempus descripta populis, favore magis quam re, legum nomen tenent,

    Cic. Leg. 2, 5, 11:

    amplecti aliquem favore,

    Liv. 2, 56:

    adferre alicui,

    Just. 27, 1:

    ex maxima invidia in gratiam et favorem nobilitatis Jugurtha venit,

    Sall. J. 13, 7; cf.

    opp. invidia,

    id. ib. 73, 4:

    plebis,

    Liv. 7, 25, 1; cf. id. 2, 56, 1:

    partium Pompeii,

    Vell. 2, 54, 2:

    concilia to populi favore,

    Suet. Caes. 11:

    militum,

    id. Tit. 5; Hor. C. 4, 8, 26; id. Ep. 2, 1, 9:

    favor in aliquem,

    Tac. H. 1, 53 fin.:

    pro laborantibus,

    Quint. 4, 1, 9. —
    B.
    Rarely of Fortune:

    fortunae favor,

    Sen. Ep. 42, 4; 72, 4.—
    C.
    Favor personified as a deity, Mart. Cap. 1, § 48 al.—
    D.
    Esp., legal t. t.:

    favoris causa, said where the law inclines to or encourages a particular right or practice: hoc favoris causa constitutum est, ut pro plenis (honoribus) incoätos accipiamus,

    Dig. 50, 4, 8; 23, 3, 74; Gai Inst. 4, 14; cf.:

    favor libertatis,

    Paul. Sent. 2, 23, 2; 2, 24, 2 sq.—
    II.
    In partic., acclamation, applause, at theatrical and other exhibitions (syn. plausus), approbation:

    quod studium et quem favorem secum in scenam attulit Panurgus?

    Cic. Rosc. Com. 10, 29; Phaedr. 5, 5, 25:

    audientium,

    Quint. 3, 8, 7:

    facere favorem,

    id. 7, 1, 33:

    promere favorem,

    id. 9, 1, 21:

    emerendi favoris gratia,

    id. 7, 1, 2:

    magno omnium favore,

    Suet. Claud. 21; cf.:

    plauditur et magno palma favore datur,

    Ov. Tr. 2, 506:

    tutatur favor Euryalum,

    Verg. A. 5, 343.

    Lewis & Short latin dictionary > favor

  • 20 fundamentum

    fundāmentum, i, n. [id.], a foundation, ground-work, basis (class.; mostly in plur.; cf. basis).
    I.
    Lit.
    (α).
    Sing. (rare):

    quin cum fundamento (aedes) Perierint,

    Plaut. Most. 1, 2, 69:

    substruere fundamentum,

    id. ib. 1, 2, 40.—
    (β).
    Plur.:

    operum fastigia spectantur, latent fundamenta, Quint. prooem. § 4: agere fundamenta,

    Cic. Mil. 27, 75:

    maximorum operum,

    id. Marc. 8, 25:

    prima urbi jacere,

    Liv. 1, 12, 4 (cf. under II. b the passage from Cic. Fl. 2, 4):

    novae domus jacere,

    Suet. Calig. 22; cf. id. Aug. 28:

    alta theatri locare,

    Verg. A. 1, 428:

    altae Carthaginis locare,

    id. ib. 4, 266; Plin. 36, 14, 21, § 95:

    fodere delubro,

    id. 28, 2, 4, § 15:

    subdere per solidum,

    Tac. A. 4, 62:

    urbis quatit Neptunus,

    Verg. A. 2, 611:

    saxa turris, quibus fundamenta continebantur, convellunt,

    Caes. B. C. 2, 11, 3:

    villa a fundamentis inchoata,

    Suet. Caes. 46:

    Albam a fundamentis proruere,

    utterly, Liv. 26, 13, 16:

    urbs a fundamentis diruta,

    id. 42, 63, 11; 42, 67, 9.—
    B.
    Transf., the bottom, = fundus:

    qui a fundamento mihi usque movisti mare,

    id. ib. 2, 6, 55.—
    II.
    Trop. (syn.: sedes, initium).
    (α).
    Sing.:

    meo judicio pietas fundamentum est omnium virtutum,

    Cic. Planc. 12, 29; cf.:

    fundamentum justitiae est fides,

    id. Off. 1, 7, 23:

    narratio est quaedam quasi sedes et fundamentum constituendae fidei,

    id. Part. 9, 31:

    eloquentiae,

    id. de Or. 3, 37, 151:

    philosophiae,

    id. Div. 2, 1, 2:

    initium ac fundamentum defensionis,

    id. Clu. 10, 30:

    horum criminum,

    id. Cael. 13, 30:

    quod fundamentum hujus quaestionis est, id videtis,

    id. N. D. 1, 17, 44:

    disciplina nixa fundamento veritatis,

    Gell. 14, 1, 20:

    fundamentum et causa imperii,

    Sen. Ep. 87, 41:

    caput et fundamentum intellegitur totius testamenti heredis institutio,

    Gai. Inst. 2, 229.—
    (β).
    Piur.:

    illic radices, illic fundamenta sunt,

    Quint. 10, 3, 3:

    quibus initiis ac fundamentis hae tantae summis in rebus laudes excitatae sunt,

    Cic. Sest. 2, 5:

    libertatis,

    id. Balb. 13, 31:

    virtutum,

    id. Fin. 2, 22, 72; cf.:

    consulatus tui,

    id. Pis. 4, 9:

    senectus, quae fundamentis adolescentiae constituta est,

    id. de Sen. 18, 62:

    ad evertenda fundamenta rei publicae,

    id. Cat. 4, 6, 13:

    actionum,

    id. Phil. 4, 1, 1:

    jacere pacis fundamenta,

    id. ib. 1, 1, 1;

    so with jacio: rei publicae,

    id. Fam. 12, 25, 2:

    civitatis,

    id. N. D. 3, 2, 5; id. Ac. 2, 12, 37; id. Sull. 10, 30; Curt. 5, 1, 29; Lact. 7, 1, 1:

    defensionis,

    Cic. Mur. 6, 14:

    salutis suae,

    id. Fam. 10, 29:

    non praeterit me quam magnarum rerum fundamenta ponam senex,

    Sen. Q. N. 3 praef. 1:

    vitae,

    id. Ep. 13, 16:

    impudentiae, Quint 12, 6, 2: futuri oratoris,

    id. ib. 1, 4, 5; for which also with the dat. (cf. supra I. the passage from Liv. 1, 12, 4):

    cui causae,

    Cic. Fl. 2, 4:

    verecundiae,

    id. Rep. 4, 4 Mos.:

    imperii,

    Plin. 15, 18, 20, § 78.

    Lewis & Short latin dictionary > fundamentum

См. также в других словарях:

  • Pietas — PIĔTAS, átis, eine Göttinn der Römer, welcher Manius Acilius Glabrio zuerst einen Tempel in der XI Region auf dem Kräutermarkte, Livius l. XL. c. 34. und sodann Acilius Balbus noch einen in der IX Region an dem Orte erbauete, wo eine Tochter ihre …   Gründliches mythologisches Lexikon

  • Glossary of ancient Roman religion — This is an incomplete list, which may never be able to satisfy particular standards for completeness. You can help by expanding it with reliably sourced entries. Ancient Roman religion …   Wikipedia

  • Trajan — mit Bürgerkrone und Schwertband sowie Ägis mit Medusenhaupt und Schlangen als Symbol des göttlichen Herrschaftsanspruchs (Münchner Glyptothek) Marcus Ulpius Traianus (* 18. September 53 vielleicht in Italica …   Deutsch Wikipedia

  • ДОБРОДЕТЕЛЬ — фундаментальная философско богословская категория, обозначающая ценностно значимый аспект духовно нравственного совершенства человека. Слово «Д.», появившееся, вероятно, как калька с греч. термина καλοποιΐα (Lexikon zur Byzantinischen Gräzität /… …   Православная энциклопедия

  • Orden — Von den erloschenen Orden wurden diejenigen aufgenommen, von denen noch viele Ritter vorhanden sind. – Die auf beifolgenden Tafeln abgebildeten Orden sind mit * bezeichnet. Eine Ergänzung bilden die Tafeln ›Verdienstmedaillen‹ und… …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Liste der römischen Konsuln — Die Liste der römischen Konsuln (fasti consulares) bildete das Grundgerüst der römischen Geschichtsschreibung und der Datierung der modernen römischen Archäologie, da nach den Namen der eponymen Konsuln die Jahre bezeichnet wurden. Die Namen der… …   Deutsch Wikipedia

  • Der Trajansbogen von Benevent — Dieser Artikel oder Abschnitt bedarf einer Überarbeitung. Näheres ist auf der Diskussionsseite angegeben. Hilf mit, ihn zu verbessern, und entferne anschließend diese Markierung. T …   Deutsch Wikipedia

  • Trajansbogen von Benevent — Der Trajansbogen von Benevent (Porta Aurea; Arco di Trajano) ist ein eintoriger römischer Ehrenbogen ähnlich dem Titusbogen in Rom. Der Trajansbogen steht in der italienischen Stadt Benevent auf der Via Pasquale, wo sie sich aus der …   Deutsch Wikipedia

  • Pilgrimages — • Journeys made to some place with the purpose of venerating it, or in order to ask there for supernatural aid, or to discharge some religious obligation. Catholic Encyclopedia. Kevin Knight. 2006. Pilgrimages     Pilgrimages …   Catholic encyclopedia

  • COLONIA Trajana — et Colonia Ulp. Trai. in nummo Ulpii Traiani Aug. ab Auctore suo dicta, alias quoque Ulpia castra. Hîc legio Tricesima Ulpia Victrix, Dioni et veter. inscriptionibus ac Ptolemaeo etiam nota hiemavit, sub Constantino M. quae antea in castris… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Dulwich College — Coordinates: 51°26′25″N 0°05′06″W / 51.440280°N 0.085045°W / 51.440280; 0.085045 …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»